|
Artikulu honek
Arturo Campionek 1919. urtean idatzitako "El municipio
vasco en la historia" izeneko testua hartzen du abiapuntutzat.
Campionen artikulu hau Eusko Ikaskuntzak 1995ean argitaratutako
"Asamblea de Administración Municipal Vasca. San
Sebastián 1919: recopilación de trabajos"
liburuaren parte da, eta Adobe PDF formatoan aztergai dago, hemen
sakatuz (102 Kbyte).
 Arturo Campionek hainbat arlotako
gaiak aztertu zituen. Baina guztien artean, historiazkoek badute
eduki muina eta gogoeta maila berezia. Ugariak ditugu lanak. Baina
Arturo Campion idazle ere izan zen eta historia arte ederretako
gai bat balitz bezala lantzen zen XIX mende bukaeran.
Historiazko lanetan, leiendismoaren zurrumurru ilun eta liluratsuarekin
apurtzen saiatu zen, positibismoaren eragina nabarmena dugularik.
Baina narrazio literarioak lantzea gustuko zuenez, historiazko lanak
ez dira datu pilaketa soil eta hutsak. Hezurmamintzen saiatu zen
eta interpretazio bideak lantzen zituen. Bere interpretazio abiapuntu
nagusienetarikoa sikologismoa dugu. Pertsonaia zehatz eta indibidualen
karakterra eta izaera garrantzizkotzat joko ditu historiaren nondik
norakoa aztertzeko unean.
"El municipio vasco en la historia", bere
jakituriaren eta interpretazio saioaren erakusle dugu. Honako lan
honen balioa honetan datza: udal euskaldun desberdinen sorrera aztertu
eta mediterranear zibilizazioan hiriek eta udal egiturek izan duten
kontestuan ezartzen du euskal udala. Beharbada, eta hitzaldi batean
guztia esatea ezinezkoa denez, hutsune nabariena, iraultza liberalaren
eragina udal egituretan ez zuela behar adina sakondu izan zen. XIX
mendean, iparraldean iraultza frantsesaren ostean, (1789) eta hegoaldean
1840 hamarkadan udal egituren izaera politikoa eta administratiboa
goitik behera aldatu zen. Aurrerantzean, alkateek ez dute epaile
funtzio nagusirik izango, arlo txikietan oraindik kontserbatu arren.
Udal agintariek, gobernu zentralen beso luze administratibo eta
politiko soila bihurtu ziren hainbat eskuduntza galduz. Ingalaterran,
"self-government" ildoa, autogobernuaren kudeaketa kontserbatuz.
Frantzian eta Espainian, ordea, erakunde administratibo eta politiko
subordinatuak, jerarkikoki azpiratuak bihurtu ziren. Euskal Herrian
hala ere, Diputazioen kontrolpean erori ziren eta estatua eta udalaren
artean, Diputazioa indarturik ageri zen.
Arturo Campionen artikuluari jarraituz, udalak, populazioaren finkatze
edo egonkortasuna indartu zenean, handiki edo buruzagien nagusitzaren
aurkako dinamika sozialean sortu ziren. Familia, auzoa edo kofradia,
udala, eskualdea edo bailara, herrialdea, hauxe dugu hain zuzen
ere, azken 1000 urteko erakundetze prozesua, Euskal Herri menditsuan.
Leinu zabalek, batetik bestera ibiltzen zirenak, lurra hartu zutenean
modu iraunkorrean, ahaidetasun zabaleko famili guneak antolatu ziren,
etxea dugularik oinarria. Etxeen arteko federaziotik sortu zen kofradia
,edo auzoa, eta ondoren udala. Jauntxoen aurkako borroketan, XVI
mendeaz geroztik, tokian tokiko udal egiturak indartu ziren.
Kontzejuak ere giro horretan eratu ziren, eta kontzeju zabalek ordezkaritza
orokorreko batzarreak antolatu zituzten.
Bestalde, Euskal Herrian erromatar garaitik eta XI mendez geroztik,
hiriak edo hiribilduak, status juridiko bereziz indartu eta zabaldu
ziren. A. Campionek dioenez, hiri-estatu klasikoen antzera antolatu
ziren hiribilduak. Batzar Nagusiak udal ordezkaritzaz antolaturik
egon ziren lege zaharrean, eta hortik abiaturik sortu ziren Diputazioak,
botere exekutibo legez.
Campionen artikuluaren bukaera, uste dut, azpimarratzekoa dugula
gure eguneko abagadune honetan. Gogoratu behar da 1919an Diputazioak
indarturik zeudela autonomia administratibo eta fiskalez, baina
deus ere ez autonomia politikoaz. Horixe zen kezka, aginte publiko
murritza baitzuten Diputazioek. Berregituraketa forala, udal autonomiara
mugatzea ez zuen bidezko ikusten A. Campionek dioenez, horrek batu
ordez, euskal izaeraren gunea sakabanatuko zuelako. Udal izaeraren
gaineko bestelako erakundetze amankomunen indartzea proposatzen
zuen. Azken 20 urteotan, hain zuzen ere, erakundetze amankomunak
Euskal Herrian indartu egin dira, mendebaleko hiru herrialdeek,
herrialdeko batzarretik gora, parlamentu komuna dutelako. Nafarroak
ere bere parlamentua indartu du. Iparraldeko dinamika, ahulagoa
dugu. Komuntasun hauetatik abiatuz gero, Euskal Herria batzea, errazagoa
izango zaigu, bere euskal izaera indartzeko.
Joseba Agirreazkuenaga,
Historiako Katedratikoa Euskal Herriko Unibertsitatean.
Informazio
gehiago: "ASAMBLEA DE ADMINISTRACIÓN MUNICIPAL VASCA.
San Sebastián. 1919" |
