Agate Deuna, mendebaldeko lehenegotariko birgina-martiria dugu. Sicilian jaio zen 230ean eta Catanian martirizatu 251eko otsailaren 5ean, kristautasuna zaintzearrean Quincianoren ezkontza proposamenaren aurrean.
Euskal Herrira etorririk, Agate Deuna patronatzat hartu zen beste martiri asko bezala eta herri batzuetan leiendarekin nahastu ere bai. Gaur egun ere, hainbat parrokia eta ermitatan ospatzen dugu Agate Deunaren eguna. Bezperatik ospatzen da egun hau eta gaur egun zabal dabil Agate Deunaren koru edo abesbatzak etxerik etxe, kalerik kale eta herritik herri kantuz aritzea.
Gorbeia ingurura etorririk eta batean besteango ohiturak laburbilduz, koru bi aipatuko ditugu. Bata Arratiakoa eta bestea Zeberiokoa.
Arratiako korua inguruko herri askotako abeslariez osatuta dago eta batzen den dirua, beharrizanean daudenentzat izaten da. Goizean, Zeanurin hasten da, Arratia osoan zehar ibili eta gero Bilbon sartzen da. Egun osoan dabil abestu eta abestu, abots askotara abesten du eta horregatik letrak ez dira hain ugariak.
Zeberioko korua edo koruak, txikiagoak dira. Umeak ere ibilten dira baina batez ere kintoak dira ezagunenak. Umeak, egunez ibilten dira eta kintoak ostera arrasti edo gauiluntzean. Batzen den dirua bazkaria edo afaria egiteko izaten da normalean, baina azken urteotan ermitak berriztatzeko ere erabiltzen da.
Agate Deunaren bezperan, parrokiako kanpabueltakoak joaten dira inoizkorik gehien eta kanpaiots eta kantuekin alaitzen da egun haundi hori.
Agate Deunaren abestia dela eta, Zeberioko ohitura hauxe da. Korua, abeslari, makila, otzara eta abarrekin osaturik joaten da etxerik etxe eta agurra kantatzen hasi baino lehen, galdera bat egiten du koru-solista edo aurrelariak: Kantatu ala errezatu?
Errezatzearenak badauka bere zentzuna. Etxeren baten hilberri edo ezbeharren bat gertatu bada, errezatzea nahiago izaten dute eta herriaren aurrean ere hobeto ikusita dago.
Arratiakoak abotsetara kantatzen duela esan badugu, Zeberiokoak abots batera bakarrik baina Agate Deunaren bizitza osoa egiten du eta horretarako musika-melodia bera ere arina izaten da, bertso guztiak denbora gutxian kantatzeko.
Agate Deunaren bizitza-bertsoak era askotakoak ezagutzen dira eta gaurko honetan ez gara horiekin sartuko.
Egun honetako kantatzearen helburuetariko bat aginaldoa lortzea denez, martiriaren bizitza kantatzea gain, etxe bakoitzean, bertso berezi bat kantatzen da, baina ez edozein modutakoa. Lehenengo, etxe bakoitza aztertzen da eta ikusi ia nor den aipagarriena, ondorioz etxekoen bihotza bigundu eta aginaldo hobea lortzeko. Horretarako herri-bertsolariak zuhur ibiltzen dira bertsook apaintzen, bakoitzari berea botateko.
Gaurko honetan, bertso hauek aipatuko ditugu. Egilea, Zeberioko Manu Ayesta (g.b). Egilea ezeze, koruko aurrelaria ere izan genuen bere biziz.
Mota bakoitzeko hainbat bertso dira berak eginak baina hemen batzuk baino ez ditugu aipatuko. Denak nahi izanez gero, laster Auspoan agertuko dira A. Zabalaren eskutik. Euskalkiari dagokionez, bizkaieraren barruan Zeberioko aldakikoak dira eta, jakina, ez daude ortografia batuan. Dena den, ulerbidean, zertxobait egokiturik agertuko dira literario-mailara bidean. Bertsoak direla eta, zortziko zein kopla nagusiak dira, banaka zein konbinaturik.