Juanma Bajo Ulloak jende guztiari eragiten dio erreakzioren bat: batzuek ulertu egiten dute eta beste batzuek ez, baina, edozein kasutan, argi dago azken urteotako zinema zuzendaririk onenetariko bat dela aurrean daukaguna. Kritika ugari jasotzen dituen arren, esan beharra dago oso arrakasta handia izan dutela filmatu dituen hiru pelikulek ("Alas de mariposa", "La madre muerta" eta "Airbag"). "Capitán Trueno" filma egiteko asmoak ez du aurrera egin, baina, zuzendariaren hitzetan, izango omen dugu pantaila handian bere laugarren pelikula bat ikusteko aukera. Pozik egongo gara, bada, horren esperoan.

- Zure sendiak argazki dendarik izan ez balu, eta zure aita argazkilaria izan ez balitz, zinema zuzendaria izango al zinen?
Ez dut uste. Ziur aski musikaria izango nintzen, edo animaliekin zerikusia duen zerbait, animaliekin hobeto moldatzen naizelako pertsonekin baino. Eskolan, musikan ibiltzen nintzen ondoen, esfortzu berezirik egin beharrik gabe gainera. Hori, adibidez, gaizki planteatuta dago hezkuntzan, ez dizutelako ondo doakizun arloan jarraitzeko bultzadarik ematen. Dena den, aita argazkilaria zenez, nahiko ondo ezagutzen nuen irudien mundua. Txikitan argazki asko ateratzen nituen, baina argazki bitxi samarrak, hori bai: espaziontziak, efektu bereziak... Behin batean, "La guerra de las galaxias" ikusi nuen zineman, eta aretotik ateratakoan pentsatu nuen: "Ze ondo nengoen barruan, eta ze gaizki nagoen kanpoan!". Hori erabakigarria izan zen. Mundu erreala ez zitzaidan gehiegi gustatzen, eta zinemak, aldiz, irudia eta musika lotzeko aukera eman zidan. Izan ere, irudiaren mundua ondo ezagutzen nuen, eta musika ikaragarri gustatzen zitzaidan. Eta, horri, istorioak kontatzea gehituz... asko gustatzen zait istorioak kontatzea. Oso pelikulero eta xelebrea izan naiz beti.

- Errebelde gisa ikusten duzu zure burua?
Norekin konparatzen nauten ikusi beharko. Hain geldoa da gaur egungo gizartea! Errebelatu egingo naiz, adibidez, norbaitek ez didanean ordaindu nahi, edo engainatu egin nahi nauenean. Gazteagoak ginenean, lagunek esaten zuten: "Ni ez naiz soldaduskara joango". Baina joateko ordua iristen zenean, denak joaten ziren. Eta nik nire baitan pentsatzen nuen, "hauek tontoak dira". "Total, zertarako borrokatu?", "zenbatez lehenago amaitu, hobe", eta horrelakoak erantzuten zizkidaten. Baina ez al zenuen esaten ez zenuela soldaduskarik egingo? Ba orduan!

- "Irudi eta soinu" ikasketak egin arren, sekula ez omen zinen titulua jasotzera pasa.
Ikasketa horiek ondo etorriko zitzaizkidala pentsatu nuelako hasi nintzen ikasten, baina konturatu nintzen hamabi ikasgaietatik bederatzik ez zeukatela irudi eta soinuarekin inolako zerikusirik: matematika, erlijioa, gimnasia... Ez nion inolako zentzurik ikusten horrelako gauzak ikasteari. Orduan, metraje laburreko filmak egiten hasi nintzen, eta bitartean ikasgaiak ateratzen nindoan, baina gauzak klasetik kanpo egiten aritzeagatik zenbait irakasleren errietak entzunda. Nik demostratu nahi nuen gai nintzela Irudi eta soinua gainditzeko, baina ez zitzaidanez interesatzen, ez nintzen tituluaren bila pasa.

- Zure lehenengo bi filmetan ("Alas de mariposa" eta "La madre muerta"), haurtzaroko esperientzia traumatikoak islatu zenituen. Oso gordintasun erakargarria zen.
Nire haurtzaroa ez zen batere atsegina izan; are gehiago, nik esango nuke dramatikoa izan zela. Baina film horiek ez dira autobiografikoak, nire bizitza ez litzaioke inori interesatuko, eta gainera oso egozentrikoa izango litzateke, baina bai islatzen dituztela txikitan bizitu nituen sentipenak. Terapia modura lagundu didate. Pelikula horiek egin izan ez banitu, orain gaixorik egongo nintzateke, ohiko gaizkile bat izango nintzateke, edo terrorista bat. Barruan neramatzan trauma edo mamu mingarriak kanporatzen lagundu didate. Ni ez naiz oinarritzen egiazko gertakarietan, baizik eta egiazko sentimenduetan.

- Lagunak badauzkazu; etsairik ere bai?
Barregurea ematen didate lagun asko dauzkatela esaten dutenek. Lau, hiru edo bi lagun izan ditzakezu, edo bat bakarrik... baina hamar edo hogei dauzkala esaten duena, nire ustez, oker dago, ameslari bat da. Etsairik ba ote dudan? Ezaguna egiten hasi nintzenean, bazen asko harritzen ninduen gauza bat: pertsona batzuek, ni ezagutu ere egin gabe, nitaz gaizki hitz egiten zutela. Horixe besterik ez genuen behar! Ez naute ezertaz ezagutzen, eta iraindu egiten naute milaka pertsonak irakurtzen duten egunkari batean. Eta, egunkari hori, beste batzuren artean, nire amak eta Donostian daukadan familiak irakurtzen dute... Ni txundituta nengoen. "Baina, jende horri zer gertatzen zaio?" pentsatzen nuen. Eta, azkenean, aurkitu nuen arrazoia: beraiek lortu ez dutena lortu dudala nik, eta horrek mina egiten die...

- Nolako tratua eman dizute kazetariek?
Kazetariez baino gehiago, kazetaritzaz hitz egingo nuke. Ikaragarrizko desilusioa eraman dut kazetaritzarekin. Txikitan pentsatzen nuen kazetariek errealitatean gertatzen zena kontatzen zutela, baina,gero, nola ibiltzen diren ikusten duzunean... zure txikitako heroia yonki bat dela konturatzea bezala da. Ez da egia esaten, gauzak manipulatu egiten dira, garrantzi handiagoa ematen zaio itxurari egiari baino, eta eskandaluari albisteari baino...

- Eroso sentitzen al da Juanma Bajo Ulloa industria zinematografikoaren egungo panoraman? Ala industria horrek baztertu egiten duela iruditzen zaio?
Sentimendu hori elkarrekikoa da. Industria zinematografikoa oso lotuta dago ekonomia eta boterearekin. Jendaurreko gauza guztiak, boterea eta dirua sortzen duten gauza guztiak (egunkariak, irratiak, telebistak, zinema, internet, literatura, musika...), gutxi batzuren esku daude. Oso gutxi dira, baina dena beren kontrolpean daukate. Eta, beraz, zuk etekinak sortzen badituzu, eta zure lanaren bidez hirugarrenei dirua egiteko edo fama lortzeko aukera ematen badiezu, begia botatzen dizute, eta zu harrapatzen saiatzen dira. Erosi egiten baldin bazaituzte, makina horren esku egongo zara aurrerantzean. Bai, makina deitzen diot. Otzana bazara, primeran, makinak abantaila mota guztiak jarriko ditu zure eskura: telebistak, zinema kritikariak, aldizkariak, orriak eta orriak idatziko dituzte zuri buruz hitz politak esaten, festetara gonbidatuko zaituzte, modeloak aurkeztuko dizkizute eta kokaina lortuko dizute.

- Beraz, ez zaude makinarentzat lan egiteko prest.
Ez. Ez naiz ergela. Makina da zinemak dauzkana, dirua daukana, filmak botatzen dituena eta nire bezeroei krispetak saltzen dizkiena. Ni "Airbag"-en makinarentzat lanean aritu naiz, baina argi eta garbi eskatzen dut ez baldin badut beretzat lanik egin nahi, nire kabuz ibili nahi badut, askatasuna ematea. Baina makinak ez du askatasun hori ematen. Norbait bere kabuz joaten baldin bada, eta etekinak sortzen dituelako arriskutsua bada, berehala txikitzen zaitu. Nola? Ba, adibidez, komunikabideen bidez. Eta hori bi modutara egin daiteke: zuri buruz ezer ez esaten, edo zuri buruz gaizki hitz egiten. Beti beraientzat lan egiteko prest baldin bazaude, ez duzu arazorik izango, baina zure kabuz ibiltzen bazara, "non grata" pertsona izango zara: akabo elkarrizketak, berde jartzen zaituzte, kritikariari karta zuria ematen diote... Gaur egun, Estatu espainiarrean, ez dago bere kabuz lanean ari den zinemagilerik. Salbuespen bakarra Almodóvar da. Saiatu ziren bera txikitzen ere, baina 14 pelikula egin ditu eta arrakasta handia du jendearen artean, eta, gainera, gay elkartearen babesa du, eta elkarte honek zama handia du aisialdiarekin lotuta dauden kontuetan.

Nik hiru pelikula egin ditut, eta hirurak arrautzetan ostikada bat bezala izan dira haientzat. Lehenengoa, "Alas de mariposa": baina nondik atera da tipo hau, familiaren produkzio etxe batekin... Ni harrapatzen saiatu ziren. Bigarrena egin nuen, "La madre muerta", hau ere nire kabuz. Nazioarteko 40 sari lortu nituen, baina hemen ez zidaten elkarrizketarik egiten; El País eta El Mundo egunkariek zero bana jarri zidaten beren kritiketan. Hirugarren pelikula, "Airbag", potroak ukitzeko egin nuen. Pentsatzen genuen beste pelikula merke eta txiki bat egiten bagenuen, komertziala izango ez zena, ez zela estreinatu ere egingo, eta horregatik oso argi geneukan oso pelikula komertzial eta herrikoi bat egin behar genuela, industria eta botere mediatikoak bazterrean utzita ongi funtzionatuko zuena. Hau da, ikusleen artean arrakasta handia izan behar zuela, baina jendeak elkarri pelikularen berri emateagatik. Eta funtzionatu zuen, alajaina. Zinema espainiarreko pelikularik arrakastatsuena izan zen.

- Baina Juanma Bajo Ulloa eta "Airbag" produkzio etxearen arteko lotura horrek auzitegietan amaitu du. Zu alderdietako bat izanik, azalduko al zeniguke zure iritzian zer gertatu den?
Oso sinplea da. Produkzio etxe horretan lagun batzuk dauzkat, pilotari eta sukaldariak, eta Karra Elejaldek eta nik aurkeztu genien ideiari baiezkoa eman zieten. "Airbag" hasiera batean uste baino aurrekontu handiagoarekin egin genuen, eta arrakasta handia lortu genuen. Gure soldataren zati bat etekin horien araberakoa izango zen, eta zegokidan zatia noiz ordainduko zain gelditu nintzen. Baina esan zidaten ez zegoela etekinik. Bost urte egon nintzen zain, bilera pila bat egin genituen, eta hala ere esaten zidaten "Torrente" egin arteko pelikularik arrakastatsuenak ez zuela etekinik izan. "Airbag"-ek, leihatiletan bakarrik, 1.200 milioi pezeta lortu zituen, eta beraz auditoria bat eskatu nuen, gezurretan ari zirela frogatzeko. Eta auditoreak 250 milioi pezeta inguru justifikatu gabe zeudela ikusi zuen; alegia, ez dakigula non dagoen diru hori. Barrez lehertzekoa da: aurrez egin nituen bi pelikulek hirugarren honen hamarren bat atera zuten etekinetan, eta diru guztia berreskuratu nuen. Eta, gainera, lehenengoan ateratakoarekin bigarren filma egin nuen. Eta, bitartean, gizon horiek "Año Mariano" filma ekoiztu dute, hotel eta jatetxeak dauzkate, telebistan ari dira lanean... Bi aukera neuzkan: isilik gelditzea edo salatzea, eta salatzea erabaki nuen. Nik uste dut hori dela engainatu egin zaituztela ikusten duzunean egin beharrekoa. Eta, orain, epaileak zer esango zain nago: ea dirua zor didaten, edo, alderantziz, gizon horiek sosik irabazi gabe nire lanean lagundu egin didaten.

- Dirudienez, zinemaren munduan gehiagotan topatu zara maltzurrekin jatorrekin baino.
Nik ez dut jendea epaitzen. Badira azpijoko edo mafia hauetan sartuta egonik ere oso jatorrak direnak. Gainera, jatorra eta gaiztoa oso kontzeptu labainkorrak dira. Ziur aski Hitlerren amari bere semea mundiala iruditu zitzaion, eta ikusi gero nolakoa zen. Ba hemen ere gauza bera. Batzuk, boterea mantentzearren, prest daude aldamenekoari lapurtzeko. Ezagutu ditut luxuzko jatetxeetan mahaia erreserbatuta dutenak, txaleta eta yatea dituztenak, haurrak eskola alemanera bidaltzen dituztenak. Nahi duten guztia daukate. Baina langileei ez dizkiete ezta 100.000 pezeta ordaintzen. Ez dute bankurik lapurtzen, ez dituzte beren emazteak jipoitu edo bortxatzen; beste gauza bat da. Gizarte honetan, lapurtzen aritu arren boteretsua bazara, jende askok mirestu egingo zaitu. Berdin dio nola lortu duzun. Antza denez, okerragoa da denda batean irrati bat lapurtzen duen "txorizoa", dirutzak lapurtuta ere trajez jantzita eta emakume eder baten alboan doana baino.

- Denok irrika bizian geunden zure laugarren pelikula ikusteko, baina guztia bide onetik zihoala zirudien arren, azkenean bertan behera gelditu da "Capitán Trueno" egiteko asmoa.
"Capitán Trueno" makinarentzako pelikula bat zen, baina nik eskatutako baldintza artistiko batzuekin. Pelikula handioso bat egingo genuela esan zidaten, akziozkoa, diru pila batekin, eta urte betez ideia horrekin aritu ginen lanean, gidoi konplexu samar bat prestatzen: gudako eszenak, gazteluak erasotzen, antzinako jantziekin, ehunka zaldirekin... Eta lanean urte bete baino gehiago eman ostean esan zidaten pelikula egiteko behar denaren herena baino pixka bat gehiago besterik ez genuela izango. Lan ordu kopurua bikoiztea nahi zuten, kendu egin zituzten gidoiko zatirik konplexuenak... Adibidez, gidoiak zera esaten zuen: "Trueno Kapitainak eta bere gudarosteak Sarraceno jauregia erasotzen dute Acren (Palestina)"; ba, beraiek, horren ordez hau jarri zuten: "Berengela andreak borroka gogor bat entzuten du bere dendatik". Alegia, borroka hori ez dela ikusten; entzun egiten da. Nik ez nuen ulertzen nola zen posible akziozko pelikula batean borroka ez ikustea. Esaten zidaten: "Baina zu, daukazun irudimenarekin, erraz moldatuko zara baliabide eskasiari aurre egiteko". Eta nire erantzuna oso garbia izaten zen: "Aizue, begira, ogi eta arrainen miraria egin zuena duela 2.000 urte hil zen". Gauza bera gertatzen da sardina lata batean jartzen duenean hamabi daudela, eta ederrak, baina zabaltzerakoan ikusten baduzu lau bakarrik daudela, eta gainera itsusiak. Ez zenez errespetatzen produktuak eskatzen zuen kalitatea, hanka egin nuen. Ondo portatu ziren nirekin, eta akordio ekonomiko batera iritsi ginen.

- Antza denez, trapu zikin asko daude mundu horretan.
Madrilen dabiltzanen kasuan bai. Baina komeni zaielako egiten dute. Txalet bat daukate, Mercedes bat, estreinaldietara ez dakit zein diseinatzaileren arropak eramaten dituzte, ez dakit norekin joaten dira... Niri alde horretatik ez didate batere minik egiten. Beste alderen batetik egin ahal izango didate, baina horretan behintzat ez. Nik, bizitzeko, ez daukat gauza handien beharrik. Esaterako, betiko etxebizitzan bizitzen jarraitzen dut.

- Bukatzeko, noizko laugarren filma?
Oraingoz oso zaila ikusten dut proiektu bati baiezkoa ematea, gaur egun egiten den zinema gero eta gutxiago gustatzen zaidalako. Axola duen bakarra arrakasta izatea da, eta beraz errepikatu egiten dira aurrez egindakoak, eta oso irudimen gutxirekin gainera. Eskaintzen dizkidaten proiektuak ez zaizkit batere interesatzen. Errazagoa ikusten dut hurrena egiten dudana nire istorio bat izatea, sosik gabe egina. Urte bete inguru daramat ideia berria lantzen... Ziur aski datorren urtean grabatzen arituko naiz. Zailena da zehatz-mehatz zer egin edo kontatu nahi duzun erabakitzea. Buruan darabilkidan filma ez da komertziala izango, eta denen gustukoa ere ez. Sentitzen dut, baina ez da izango zinemara barre egitera eta krispetak jatera joaten direnentzako modukoa, baizik eta zineman istorioak ikustea gustatzen zaion jendearentzat.

---

Euskonews & Media 199. zbk (2003 / 02 / 14-21)