Zerk batzen ditu Marshall uharteko biztanleek XIX. mendean zuhaitz-abar, maskor eta koralez egindako nabigazio mapak, Berpizkunde garaian zabaldu zen Utopia uhartearen irudikapena edota Mercatorek egindakoaren ondotik mundu guztira zabaldu diren munduaren proiekzioak? Guztiak dira mapak, espazioaren irudikapenak, euskarri eta material oso desberdinez egindakoak badira ere. Batzuk bide eta norabideak adierazten dituzte, beste zenbaitzuk aldiz inongo erresumetako ustezko geografia islatzen dute iruditan, beste batzuk errealitate eta erronka geopolitikoen berri ematen dute. Guztiek baina, uzten dute agerian munduan zehar toki eta garai desberdinetan jendakien espazioa irudikatzeko beharra, bai eta honi lotu izan zaizkion eginbide eta bestelako funtzioak.

Antzinatetik mapagintzak mendebaldeko gizarteetan berebiziko garrantzia izan du. Lehenik eta behin ingurune fisikoa ezagutarazi, toki batetik bestera joateko bide eta oztopoez jabetu eta ahalegin horretan ez galtzeko tresna gisa irudikatu izan ditugu mapak. Historiari erreparatuz gero, leku nabarmena izan dute antzinatetik hasi eta, mendebaldeko gizarteei dagokienez Berpizkunde garaitik aitzina eremu berrien aurkikuntzarekin lotura estua baitute, munduaren ikuspegi berriaren adierazle gisa. Gerora, eta gaurdaino arte, esplorazio bidaien ondorengo izan diren kolonizazio jarduerek nabarmen uzten dute ere maparen garrantzia. Botere tresna izan da mendeetan, gerra eta konkistarako bideak aldez aurretik marrazten zituen dokumentua. Horrez gain, erabaki diplomatiko garrantzitsuak hartzeko erabilitako tresna, erresuma, estatu eta inperioen botere eremua idatziz finkatzeko erabili izan diren zirriborro eta azken emaitzak finkatzeko tresnak. Menderakuntza erabat burutu gabe denean ere, hainbat lurralderen gaineko sasi-menderakuntza aldarrikatzeko erabilitakoak, edota aldiz menderakuntza bera ere salatzeko aldarrikapen sinbolo bilakatu direnak.

Geografiaren garapena dela eta diskurtso zientifikoaren itzalean mapari nolazpaiteko dimentsio objektiboa aitortu izan zaio duela gutxi arte. Mapak bestelako datuak ere gordetzen ditu bere baitan, besteak beste mundu azaleraren zatiketa politiko eta administratiboaren berri ematen baitu beste ezerk baino nabarmenago. Hasieratik mundu azalaren irudikapen objektibotzat jo izan baitira geografia fisikoaren mila atal eta xehetasunen berri eman eta errealitate geopolitikoa deritzona paper gainean islatu duten mapak Hau alta, ez da beti konplitzen den aldaera. Adibideak milaka dira maparen irudikapena eta errealitate geopolitikoaren arteko tartea agerian uzten dutenak. Honen adibide zenbait aipatzearren, historian guretik hurbil izanagatik, Bidasoan XVI. mendean sinatu zen Pirinioetako Bakea deitutako tratatuak erabilitako mapak kasu: Katalunia aldeko Cerdanya bailara bitan banatzerakoan, muga naturalen irizpideari jarraiki, Pirinio mendi lerroaren ustezko jarraipena irudikatu zuten bailaren erdi-erdian, ordokiaren erdian menditzar lerroa emanez. Denboran hurbilagokoak ere baditugu, noski, Falklands edo Malvina uharteen auzia dela eta Hego Ameriketako hainbat mapek Argentinari atxikitzen dizkiote. Pakistan eta Indiak gutiziatzen duten Kachemira lurraldea bi estatuek mapetan bere egiten dute. Adibideak nonahi aurki ditzakegu.

Bestelako eginkizunetarako erabili izan ohi dira mapak ere. Besteak beste politikagintza eta identitate nazionalen irudikapen eta estereotipoen zabalkunderako. Bestelako mapekin alderatuz gero, itxura xelebrea hartzen diegu horrelako mapei: komiki edo karikaturarekin gehiago lotzen ditugu mapa berarekin baino. Orain artean arreta gutxi eskaini zaien irudikapenak ditugu. Iraganean baina XIX. mendean bereziki sona handia hartu zutenak eta Europan barna mapa serio-komiko izenaz ezagutzen direnak. Bertan estatuak pertsonai itxuraz irudikatzen dira, bata bestearekiko interesa, harremana eta lotura agerian utziz. Honela, garaiaren arabera itxura desberdinez ageri zaizkigu Europako estatuak, batzuetan lagun, bestetan etsai, argal-argal edota potolo, emakume edo gizonezkoen irudia egoeraren arabera hartuaz, agure moduan edota aldiz jaio berriaren tankeran, Balkanetako herrien kasuan bezalatsu. Gizaki itxurako estatuez gain badira ere abere itxura hartzen dutenak, Errusiako hartza edota Eskandinaviar estatuak doberman txakur beldurgarri moduan irudikatzen dituztenak. Komikigintzak garatzen duen narratiba-irudikatuaren bidez estatuen arteko botere harremanak, asmo eta gutiziak, elkartasun eta etsai egoerak ederki asko islatzen dira.Umorez zipriztindutako mapa hauek ez dira ordea itxuraz ematen duten bezain inozenteak. Garaiko egoera geopolitikoaren berri ematen dute. Gehientsuenetan mapagilearen jatorriaren araberako errepresentazioa mamitzen dute; hau da, estatu jakin baten interesen araberako irudikapenak dira karikatura moduan ikusten ditugunak.

Mapagintza berezi honen oinarrian dagoen printzipioa, lur azala eta irudiak lotzea alegia, ez da ordea berria. Erdia Aroan arrunt zabaldua zegoen Europa emakume itxuran irudikatzen zuen mapa antropoformea. Antzeko mapak ere badira Asiaren kasuan, idi edo pegaso itxuran irudikatu izan baitira. Ezin ahantzi espazioa eta bizidunen irudikapena uztartzen dituzten errepresentazioak antzinatetik datozkigula, Zodiakoaren konstelazioen irudikapenak erakusten duten moduan. XVII. mendean, eta bereziki XVIII.ean joera hau biziki errotu zen Ingalaterran, karikaturagile ospetsuenen eskutik, bertan ilustrazio mota honek sona handia izan baitu betidanik, kritika politiko eta sozial garratza hedatuz. Garai honetako adibiderik ezagunena ezbairik gabe James Gillray karikaturagilearen lana dugu. Mapa serio-komikoen hasiera garaiak ziren haiek. Geroztik XIX. mendean zabalkunde nabarmena ezagutu zuten Europan barrena. Zenbaitzuk hamar edizio baino gehiago izan zuten. Egun, euren funtzio politiko nagusia anekdota soilera mugatu dela badirudi ere –hain zuzen ere azken hamarkadetan ilustrazio "kurioso" gisa erabili izan dira mapa hauek- garaian propaganda funtzioak bete ohi zituzten.

Alde horretatik, lotura handia dute komikigintza eta karikaturak historian zehar bete duen lanarekin. Egun, aipatu gisako mapak urritu bazaizkigu ere, funtzio hau betetzen duten bestelako bideak nagusitu baitira, eguneroko bizitzan mapa inoiz baino gehiago dago presente. Ikusi-entzutekoen garaian bete betean gauden honetan, mapa ongi zehaztutako ikuskera zehatz baten adierazle dugu. Honen adibide ditugu mapak aitzaki harturik azken garaietan gertutik ezagutu ditugun gorabehera eta ika-mikak. Mapa ez baita inoiz irudikapen mezurik gabea. Esanahiz beteriko irudikapena da, erreakzio kontrajarriak pizteko gai dena. Nazio identitateen aldarrikapenekin estuki lotutakoa dugu, bandera edota himno nazionalekin gertatu ohi den moduan, oraindaino halakorik gutxitan aitortu bazaio ere. Pentsa dezagun bestela Euskal Herriko mapaz azken mendean egin den erabilera politikoa.

Mapak irudikapen bisualak dira lehenik. Boterearekin lotutako irudikapenak, hasieran aipatu moduan. Mapak lurralde jakin baten eremua irudi finko eta aldagaitz moduan finkatu ohi du. Horra hor honen adibide 2. Mundu Gerraren amaieran Europako mapa etorkizunera begira erabat finkatua zegoenaren uste zabaldua, gerra ondorengo akordioen ondorio nagusienetako bat muga politikoen egonkortasuna izan baitzen. Europako Batasunaren kasuan aldiz, zaila da beronen mapa begi-bistan berehalakoan irudikatzea, hutsunez eta ñabarduraz josia baitago orain artean kolore desberdineko piezez osatutako puzzle moduan ikustera ohituta gauden Europa. Aurrera begira baina egunerokoan sartuko zaigu Europar Batasunaren eremua, euro txanponei erreparatu besterik ez dago maparen bisualizazioa bat-batean begi-bistan izateko. Egunerokoaren txikikeriek laguntzen baitiote irudikapen mental moduan gizarte mailan txertatu eta finkatzeari, XIX. mendean aipatu mapa karikaturen moduan, edota eskola sistema finkatzean geografiaren irakaskintzak egin zuen bezalaxe. Mapa ez dugu horretan asmakizun berria.