Bertolt Brecht eta Bilbao

Josemari Velez de Mendizabal, idazlea
Traducción al español

Donostian aurtengo irailaren 5ean bere taldearekin eskaini zuen kontzertuari “Bilbao Song” deritzanarekin eman zion amaiera Woody Allenek. Entzuleriarentzat keinu bat, zalantzarik gabe, Bizkaiko hiriburuaren hurbiltasuna kontuan izango zuelarik. Eta entzuleek biziki eskertu zioten detailetxoa, txalo zaparrada luze batekin.

Woody Allenek jauzi bat eragin zuen nigan abesti horrekin. Zehazkiago, abestiaren jatorria diren egileetako batenganaino iritsi nintzen nire oroitzapenetan, hain zuzen ere Bertolt Brecht dramaturgo alemaniarra gogorarazi zidalarik. Ezen, “Bilbao Song” kantaren poema, 1898an Augsburgon jaiotako idazle bikainarena da. Eta Woody Allenek Brecht berpiztu zuen nire gogoan, aspaldian ahaztu samarra nuen antzerkigile handia.


	Bertolt Brecht.

Oraindik bere azala nire baitan ikusten ari naizen liburu txiki batean egin nuen topo Bertolt Brecht-ekin, hogei bat urte nituela. Garai haietako sentimendu-lurrikara jarraikian eguneroko ogia genuen, idazle ezkertiar haren gisako artisten ideariuma. Brecht maisua zen alde horretatik eta biziki genituen atsegin haren lanak. Aipatu liburu hartan, beste poema batzuen artean, niretzat ustekabe galanta izan zen “Bilbao Song” zegoen. Une haietan, egia esan, ez nion arreta handirik eskaini, ez baitzen beste poemen artean zirrara gehien sortu zidana.

Liburu hura desagertu zen nire liburutegitik eta ez dut beste inoiz antzeko alerik inon aurkitu. Baina, aitzitik, poema haren oihartzuna beste toki askotatik iritsi zait azken hogeita hamabost urteotan, musikari esker. Eta dezente irakurri ahal izan dut Brecht-en lan horren inguruan. Woody Allenek aukera eman dit igande arratsalde honetan datu batzuk ordenan jartzeko.

Brecht Ausburgon jaio zen 1898an, eta Munduko I Gerraren ostean Munichera joan zen bizitzera. Bertan ezker militantziarekin topo egin zuen eta bere antzerki obrek gizarteari buruzko kritika sakona adierazi zuten. 1924an Berlinen Max Reinhardt zuzendariarekin lan egin zuen baina batez ere bere antzerki taldearen laguntzarekin egin zuen ezagun mezu soziala.

Berlinen bertan Kurt Weill musika konposagilearekin ekin zion 1928an lankidetzari, eta zenbait obraren arrakasta ikusita, bertako antzerki ekoizle batek enkargua eman zien “Die Dreigroschenoper” (Hiru penikeko opera) izenekoaren jarraipena egiteko. Bi lagunak berriro elkartuta “Happy End” (Amaiera Zoriontsua) antzezlana idatzi zuen Brechtek eta musika jarri zion Weillek, 1929an.

Antzezlanak on eta gaizkiaren arteko jokoa erakusten zuen, Brecht-en ironia eta zorroztasunaz. Libretoa Elisabeth Hauptmann Brecht-en idazkariak idatzi arren, dramaturgoak obrako poemak osatu zituen. Poema horietako bat “Bilbao Song” izenekoa da. Weillek musikatu zituen denak, ordudanik mundu osoan ehunka emanaldi arrakastatsu izan dituen obra ederrean. Askapeneko Armadako neska baten eta gangster baten arteko amodioa islatu zuten egileek “Happy End”eko giro ezin hobean, eta Brecht-ek eskandalua piztu zuen inaugurazio egunean, 1929ko irailaren 2an. Brecht-ek Helene Weigel bere emaztea ere erabili zuen antzezle lanetan eta amaierako hitzaldian Manifestu Komunistaren zati batzuk irakurriarazi zizkion.

Brecht-en obrak, hiru ekitalditan, Alemania eta Estatu Batuetako agertokietatik beste lurralde askotara egin zuen salto, eta antzezleen artean goi mailakoak aurki ditzakegu, Liza Minnelli eta Meryl Streep, besteak beste.

Diodan bezala, Weillek musika sorta ederra konposatu zuen obrarako eta gaur egun ere melodrama musikatu haren piezak gustura jotzen dira munduko eszenatokietan, Woody Allenek arestian Donostian erakutsi digun bezala. “Bilbao Song” ospetsua musiko eta abeslari askok jo dute 1929tik. Andre Pervin jazz joleak, 1961ean AEB-etako musika zerrendetara eraman zuen Weillek konposatutakoa. Gauza bera egin zuen 1966an Pauline Julien kebekarrak, frantsesez, eta Andy Williamsek, 1996an, eta Marianne Faithfull, 1998an, ingelesez. Espainieraz ere bada bertsio bat, Victor Manuel abeslariarena, Ana Belen bere emazteak 1999an grabatuta.

Baina “Bilbao Song” egiteko, egon al zen Bertolt Brecht Bizkaiko hiriburuan? Ez dago erreferentziarik eta, ziurrenik, poema dioen dena Brecht-en irudimenaren ondorioa da. Edozein modutan, horrek ez dio garrantzirik kentzen poemaren balioari. Bilbo eta Brecht betiko elkartuta daude, abesti honen bitartez.

Ondoko lerroetan, ezagutu ditudan bertsio batzuk emango ditut ezagutzera. Ikusiko den bezala, ez dira originalaren itzulpen zuzenak. Baina denek Bilboko ilargiaren edertasuna dute abesten. Ikus ditzagun, beraz, bana banan.

Aurrena Bertolt Brechten poema originala dugu, alemaneraz, berak idatzi bezala:

Bills Ballhaus in Bilbao
War das Schönste auf dem ganzen Kontinent.
Dort gab's für einen Dollar Krach und Wonne
Und was die Welt ihr eigen nennt.
Aber wenn Sie da hereingekommen wären
Ich weiß ja nicht, ob Ihnen so was grad gefällt.
Ach!
Brandylachen waren, wo man saß
Auf dem Tanzboden wuchs das Gras
Und der rote Mond schien durch das Dach.
'ne Musik gab's da, man konnte sich beschweren
Für sein Geld!
Joe, mach die Musik von damals nach.
Alter Bilbaomond
Wo noch die Liebe lohnt –
's ist doll mit dem Text
's ist schon so lange her –
Ich weiß ja nicht, ob Ihnen so was grad gefällt, doch
Es war das Schönste
Es war das Schönste
Auf der Welt.
2
Bills Ballhaus in Bilbao
An 'nem Tag gen Ende Mai im Jahre acht
Da kamen vier aus Frisco mit 'nem Geldsack
Die haben damals mit uns was gemacht.
Aber wenn Sie da dabeigewesen wären
Ich weiß nicht, ob Ihnen so was grad gefällt.
Ach!
Brandylachen waren, wo man saß
Auf dem Tanzboden wuchs das Gras
Und der rote Mond schien durch das Dach
Und vier Herren konnten Sie mit ihren Brownings schießen hören.
Sind Sie 'n Held?
Na, dann machen Sie's mal nach ...
Alter Bilbaomond
Wo noch die Liebe lohnt –
Ich kann den Text nicht mehr
's ist schon zu lange her –
Ich weiß ja nicht, ob Ihnen so was grad gefällt, doch
Es war das Schönste
Es war das Schönste
Auf der Welt.
3
Bills Ballhaus in Bilbao
Heute ist es renoviert - so auf dezent
Mit Palme und mit Eiscreme ganz gewöhnlich
Wie 'n anderes Etablissement.
Aber wenn Sie da jetzt hereingesegelt kämen
's ist ja möglich, daß es Ihnen so gefällt.
Spaß!
Auf dem Tanzboden wächst kein Gras
Und der Brandy ist auch nicht mehr das.
Und der rote Mond ist abbestellt.
'ne Musik machen sie, da kann man sich nur schämen
Für sein Geld!
Joe, mach die Musik von damals nach.
Alter Bilbaomond
Das hab ich oft betont
Ich hab sie nie geschont –
Na, das ist ja der Text –
Alter Bilbaomond
's ist zu lange her...
Ich weiß ja nicht, ob Ihnen so was grad gefällt, doch
Es war das Schönste
Es war das Schönste
Auf der Welt.

Marianne Faithfull, Beatles eta Rolling Stones taldeen musa mitikoak 1998an grabatu zuen “Bilbao Song”-en bertsioa honako hauxe da:

Bill's be all in Bilbao, Bilbao, Bilbao,
Was the most fantastic place I've ever known.
For just a dollar you'd get all you wanted,
All you wanted, all you wanted
Of whatever kind of joy you called your own.
But if you had been around to see the sun
Well I don't know you might not like for you to see
The stools at the bar were damp with rye
On the dancefloor the grass grew high,
Through the roof the moon was shining green
And the music really gave you some return on what you paid
Hey Joe, play that old song they always played.
That ol' Bilbao
Down were we used to go
Da da da da da ...
I can't remember the words ...
Da da da da da da
It's so long ago.
I don't know if it would have brought you joy or grief but
It was fantastic
It was fantastic
It was fantastic
Beyhond belief.

Bill's be all in Bilbao, Bilbao, Bilbao,
Came a day the end of May in '98
Four guys from Bristol came with sacks of coal dust,
Sacks of coal dust, sacks of coal dust
And the time they showed us all was really great.
But if you had been around to see the sun
Well I don't know you might not like what you'd've seen.
The brandy bottles smashing through the air
And the chairs flying everywhere
Through the roof the moon's still shining green
And those fog eyes all went going crazy with their pistols blazing
high,
"Think you can stop 'em ? Well, go ahead and try!"
That ol' Bilbao
Down were we used to go
Da da da da da da...
Who remembers the words ?
Da da da da da da
Something with love in it.
I don't know if it would have brought you joy or grief but
It was fantastic
It was fantastic
It was fantastic
Beyond belief.
Bill's be all in, Bilbao, Bilbao, Bilbao,
Now they've cleaned it up and made it middle class
With potted palms and aspree
Very bourgeois, very bourgeois
Just another place to put your ass,
But if you could come around to see the fun
Well, I don't know, you might not find it such a strain,
They've cleaned up all the pools of broken glass,
On parquet floors you can't grow grass,
They've shut the green moon out because of rain
And the music makes you cringe now when you think of what you paid
Hey Joe, play that ol' song they always played;
That ol' Bilbao
Down where we used to go
That ol' Bilbao
Casting its golden glow
That ol' Bilbao moon
Love never laid me low
That ol' Bilbao
Why does it hurt me so ?
I don't know if it would have brought you joy or grief but
It was fantastic
It was fantastic
It was fantastic
Beyond belief.

Euskal Herriaren adiskide genuen Pauline Julien kebekarrak 1984an Donostian eta Bilbon abestu zuen. Era honetan eskaini zigun Brecht-en kanta:

L'bal à Bill à Bilbao, Bilbao, Bilbao
C'était l'plus beau bal de tout le continent
T'avais à gogo l'bruit et l'rêve, l'bruit et l'rêve, l'bruit et l'rêve
Et tout c'que le monde offre à ses enfants
Et quand on entrait dans cet établiss'ment
Je n'sais pas trop si c'genr' de truc vous aurait plu
On riait en buvant comm' des perdus
Su'l'parquet, l'herbe poussait dru
Par le toit la lune verte passait
Et pis la musique... là, vraiment, on t'en donnait pour ton fric
Joe, rejoue la musique de c'temps-là

Vieill' lune de Bilbao
Que l'amour était beau
Vieill' lune de Bilbao
Fume ton cigare là-haut
Vieill' lune de Bilbao
Jamais j'te f'rai défaut
Vieill' lune de Bilbao
Tu lâch's pas les poteaux
Je n'sais pas trop si c'genr' de truc vous aurait plu, mais...
C'était l'plus chouette, c'était l'plus chouette, c'était l'plus chouette
Du monde entier !

Au bal à Bill à Bilbao, Bilbao, Bilbao
Un beau jour fin mai en l'an mil neuf cent huit
Quat' mecs s'amenèrent pleins d'galette, pleins d'galette, pleins d'galette
Raconter tout c'qu'ils ont fait je n'pourrais pas
Mais si vous êtiez arrivé ce jour-là
Je n'sais pas trop si c'genr' de truc vous aurait plu
On riait en buvant comm' des perdus
Sur l'parquet, l'herbe poussait dru
Par le toit la lune verte passait
Et les quatre mecs de Frisco... ils tiraient des coups d'browning à qui mieux mieux
Et par là-dessus la musique continuait

L'bal à Bill à Bilbao, Bilbao, Bilbao
Aujourd'hui tout est repeint, tout est décent
Plant' grass' et glac' ordinaires, ordinaires, ordinaires
Comm' dans tous les autr's établiss'ments
Mais si vous venez à passer ce jour-là
Ça vous plaira peut-être, on ne sait pas
Moi, ça m'fait d'la peine, on peut plus rigoler
Y a plus d'herbe sur le parquet
La lun' verte elle a fait ses paquets
Et pis la musique... là, vraiment, on en a honte pour son fric...
Joe, rejoue la musique de c'temps-là

Viell' lune de Bilbao
Comment c'était, la suite
Fum' ton cigar' là-haut
Ça y est, je n'sais plus l'texte
L'amour est là pourtant
Mais non... y a trop longtemps
Vieill' lune de Bilbao
J'ai oublié l'plus beau
Je n'sais pas trop si c'genr' de truc vous aurait plu, mais...
C'était l'plus chouette, c'était l'plus chouette, c'était l'plus chouette
Du monde entier !

Azkenik, eta bertsioei dagokienez, beste asko egon daitezkeen arren, espainieraz ezagutu dudana ekarri nahi izan dut. Victor Manuel abeslariak Ana Belen bere emaztearentzat egokitu zuen 1999an:

No es fácil olvidar
la luna de Bilbao.
Allí vivió el amor
luna de aquel Bilbao.
Tantos deseos,
tantos recuerdos
están con migo hoy,
los llevo dentro.
Noches de amor,
de diversión
cantando esta canción [.]
Y es que no hay lugar
donde uno pueda estar
tocando el más allá,
como en Bilbao.
Si vienes a Bilbao
la luna encontrarás.
Allá en lo alto está
deseando saludar.
El amor pasa
y Ella no cambia
te embruja el alma con
su luz plateada.
Sé que les vuelvo a contar
siempre el mismo cuento.
Y es que no hay lugar
donde uno pueda estar
tocando el más allá,
como en Bilbao.

Andre Previn & JJ Johnson. Bilbao song

Lotutako artikuluak

Zure iritzia / Su opinión
euskonews@euskonews.com