El 2 de diciembre de 2000 muere Luis Villasante Kortabitarte

Fuente: Enciclopedia Auñamendi

	Luis Villasante Kortabitarte.

Personalidad cultural vizcaina nacido en Gernika el 22 de marzo de 1920, hijo de José Villasante, del valle de Mena, y de Luisa Cortabarria, aulestiarra, de la que quedó huérfano a los 6 años.

En 1931 ingresa interno en el colegio franciscano de Arantzazu y en 1934 en el colegio franciscano de Forua.

En 1936 se hallaba en el noviciado de Zarautz cuando es devuelto a Gernika debido a la guerra. Se hallaba sustituyendo a su hermano José Gonzalo, movilizado en un batallón de UGT, en una fábrica de galletas, cuando acaeció el célebre bombardeo del 26 de abril de 1937 en el que fue destruida su casa y que presenció, desde una zanja, con su padre.

Tras las inevitables penalidades, vuelve al convento de Zarautz en mayo de ese año, acaba el noviciado y profesa en 1938. Ello no fue obstáculo para que sirviera durante un año en la administración del Ejército en Burgos.

En 1939 vuelve a Arantzazu y luego a Olite, donde permanece hasta 1942 y comienza a perfeccionar sus conocimientos del euskera materno junto con Salbatore Mitxelena.

En agosto de 1942 hace su profesión mayor en Arantzazu.

En 1944 marcha a Comillas a aprender Dogmática, hasta 1947 en que es nombrado profesor de Arantzazu y donde residirá toda su vida. Por esos años comienzan sus publicaciones en castellano y euskera.

En 1950 publica una tesis La sierva de Dios M. Angeles Sorazu... estudio místico de su vida, personalidad que iba a ser también objeto de trabajos posteriores, así como la vida de otras monjas semejantes. Ese año es requerido por Krutwig para completar la renaciente Euskaltzaindia, ingresando en la misma. Su discurso de entrada versó sobre el dialecto laburdino. Desde esas fechas, su trabajo en pro de la lengua vasca va a ser incesante: más de 10 libros y cientos de artículos especializados publicados en revistas como "Aranzazu", "Anaitasuna", "Egan", "Euskera", Boletín de la Real Sociedad Vascongada de Amigos del País, "Verdad y Vida", "Euzko Gogoa", etc. La publicación en 1961 de su Historia de la Literatura Vasca (Bilbao, revisada y completada en 1979), marcó junto con la historia de Koldo Mitxelena, un hito.

En 1970 fue nombrado presidente de la Academia, cargó que desempeñó hasta 1988. Durante esos 18 años fue, junto con Koldo Mitxelena, el más firme valedor de la unificación del euskera a cuyo proceso ha consagrado varios títulos.
Luis Villasante fallecio el 2 de diciembre del año 2000.

Nicolás Ormaetxea, “Orixe”, 1888ko abenduaren 6an jaio zen

Iturria: Lur Hiztegi Entziklopedikoa

	Nicolás Ormaetxea, “Orixe”.

Orexan jaio zen 1888ko abenduaren 6an “Iriarte” baserrian. Hirukia izaki, gurasoek Uitziko “Errekalde” baserrira eraman zuten eta hango familian egin zuen bere haurtzaro eta gaztaroa. “Bi ama ta amarik ez”, esango du mindura handiz Quito’n arrebarrekin-en. Hamazazpi urteko mutiko egina zela, 1905ean, Jesuiten Xabierreko ikastetxera joan zen ikastera eta, hemen froga gisa bi urte egin ondoren, Lagundian egingo ditu hamasei urte, 1923an kanporatua izango den arte. Apaizgorako bidea itxi izanak trauma berri bat sortu zion, hau ere, amarik ezaren antzera, eramangaitza gertatuko zaiona.

“Getsemani” poeman zazpi urte beltzen aldia (1916-1923) ekarriko du gogora Jaunaren aurrean: “Zuk eta biok bakar dakigu/zazpi urte beltzen berri”.

Jesuiten Lagundian egindako denboraldian, Jesus’en Biotzaren Deya eta RIEV aldizkarietan argitaratu zituen artikulu eta poesia batzuk. Hitzaldi-pare bat ere eman zuen Durangoko Euskal Jaietan, 1921ean, euskal neurtitzaz.

Bizitza laikora itzuli ondoko lehen zazpi urteak (1923-1931) Bilbon egin zituen, lehen urteak Euskaltzaindiko bulegoan, Azkueren ondoan, eta 1928. urtetik aurrera, berriz, Euzkadi egunkarian, horko euskal orriaren zuzendari gisa. Hiru liburu argitaratzen ditu bitarte honetan: bi itzulpen-lan, Tormes’ko itsu-mutilla (1929) –hau bizkaieraz- eta Mireio (1930), eta Santa Kruz Apaiza (1929).

Errepublika-garaian, euskal pizkundearen gailurrean, Euskal Herriak bere poema nazionala behar zuela eta, “Euskaltzaleak” elkartekoen enkarguz Euskaldunak poema epikoa ontzera bere sorterrira erretiratu zen. Geroago, 1950ean, argitaratuko bada ere, jada gerratea hasi aurretik bukatua zuen eta jatorrizko testu osoaren entrega egina. Zehaztapen hau egin beharrekoa da idazlan hau bere testuinguru historikoan kokatua izan dadin. Beste poesi liburu txiki bat ere eman zuen argitara, Barne-Muinetan (1934) izenekoa, hau mistikoa.

San Kristobaleko kartzelan sei hilabete egin eta gero, hurrengo urtean, 50 urterekin, erbesterako bidea hartu beharrean aurkitu zen eta bertan emango ditu hamasei urte luzeak (1938-1954), nekosoak eta penagarriak, hori bai, baina, agian, baita emankor eta umatuenak ere euskal letrentzat. Epealdi honetan egindako lanetan, entzunena Urte Guziko Meza-Bezperak (1950) izango da, hau ere enkarguz egina Ipar Euskal Herrian. Enkarguz esatean, ordainduak izan zirela esan nahi da. Ez da ahaztu behar Orixe izan dela euskal letrek izan duten lehen liberatu profesionala, euskarengatik dena eman zuena. Guatemalari agur esaterakoan idatzia utzi zuen honako hau Euzko-Gogoa-n: “Nere emaztegairik kutunena euskera izan da, ta oni atxegin egitearren nere burua arloteago ikustea ederretsi dut”.

Amerikako lau urteak (1950-54) benetan oparo bezain jasoak gertatu ziren itzulpen-lanetan zein sorkuntzazkoetan. El Salvadorreko Zaragozan landutakoak dira Euzko-Gogoa aldizkarian argitaratutako artikulu jakingarriak -gehienbat filosofiaren eta estetikaren gainean egindakoak- eta Quito’n arrebarekin saioa osatzen duten atalak, eta, orobat, Gernika aldizkarian euskara batuaren eta Euskaltzaindiaren gainean gaztelaniaz argitaratutako artikulu biziki polemikoak. Agustiñ Gurenaren Aitorkizunak ere, nahiz hau 1956an argitaratuko den, Amerikatik etxera etortzerako bukatua zeukan.

Beti eri kronikoa izan zena, osasunez makalduxe etxeratu zen 1954ean, baina lanerako gogoz. Jainkoaren billa, azken epealdi honetako bere idazlanik aipagarriena, nola edo hala, zutik baino gehiago ohean egonez, burutu zuen. Etxeratzean, gainera, berak uste ez bezalako euskal mundu batekin aurkitu zen. Ordurako gerrateosteko euskaltzaleen belaunaldi berri bat sortua zen eta Euskal Herrian Europako aire berriak sartzen eta euskara batuaren inguruan lehen urratsak ematen hasiak zeuden. Sakoneko aldaketa horiek zirela bide, Orixe erbestean bezala sentitu zen bere etxean, egoera berrira moldatzeko zailtasunez kargatuta. Nolabait esateko, deslekutua. Horregatik, Orixe idazlearen irudi mitikoa erortzen hasia zegoen heriotzak 1961ean eraman baino lehen.

Baina Orixe mitifikatua eta desmitifikatua bizi da, bere Euskaldunak poema entzutetsua bezain polemikoa argitaratu eta handik 50 urtera ere. Eta bizi ez bada, bizi beharko luke, utzi digun obra handia, anitza eta aberatsa baita. Esana izan den bezala, haren lanek beharbada ez du parekorik bere garaikideen artean.

Juan Antonio Mogel Urkiza 1745. urteko abenduaren 6an jaio zen

Iturria: Lur Hiztegi Entziklopedikoa

Juan Antonio Mogel Urkiza.

Gipuzkoar idazlea (Eibar, 1745 - Markina-Xemein, 1804). Aita sendagile zuen eta, gaztea zela, Markinara joan zen familia guztia. 1770ean apaiz egin zen, eta Markinako erretore izan zen 1788az gero, hil arte. Frantziako Iraultzatik ihesi Hegoaldera zetozen Iparraldeko apaizei etxean babesa eman zien. Harremanak izan zituen, besteak beste, Astarloarekin, Peñafloridarekin, Samaniegorekin, Vargas Poncerekin eta Juan Bautista Agirrerekin. Humboldt alemaniar ikerlaria Euskal Herrira etorri zenean Mogelekin egon zen, eta berak eman zion Humboldt-i Leloren kantuaren berri. Añibarroren adiskide izan zen, eta biek batera finkatu zituzten bizkaiera literarioaren oinarriak, nahiz eta Mogelek lehen liburuak gipuzkeraz idatzi zituen. Hala ere, Mogel eta Añibarro ez zetozen bat bizkaiera literarioaren ereduan. Mogelek Markinako hizkera erabili zuen, eta Añibarrok, berriz, Arratiakoa.

Idazlanak. Confesio ta Comunioco Sacramentuen gañean Eracasteac (1800), gipuzkeraz idatzitako katexima; Versiones bascongadas de varias arengas y oraciones selectas de los mejores autores latinos, eta Nomenclatura de las voces guipuzcoanas, para que se puedan entender ambos dialectos (1802), batera argitaratu ziren eta bertan Zizeronen, Salustioren, Tito Livioren eta Curtzioren lan batzuk ageri dira euskaratuak; bigarren partean, gipuzkeraz idazteagatik jaso zituen kexuei erantzuten die. Confesio Ona edo ceimbat gauzac lagundu biar deutseen confesinuari ondo eguiña izateco (1803). Cristinavaren jaquinvidea (1805), Astetaren itzulpena. Cartas y disertaciones de don Juan Antonio Moguel sobre la lengua vascongada (1854). El doctor Peru Abarca, catedrático de la lengua bascongada en la universidad de Basarte o diálogo entre un rústico solitario bascongado y un barbero callejero llamado Maisu Juan (1881); 1802. urterako Mogelek bukatua zeukan Peru Abarca, baina arazoak izan zituen argitaratzeko eta handik laurogei urtera kaleratu zen. 1987an, eta Luis Villasanteren eskutik, Cristaubaren Icasbidea edo Doctrina Cristiania izeneko obra argitaratu zen. Peru Abarca da Mogelen lanik ezagunena, hura izan baitzen euskaraz idatzitako lehen eleberria edo eleberri tankerakoa.

Inicio > EM 325 > Efemerideak