Francisco Xavier Munibe Idiaquez 1785eko urtarrilaren 13an hil zen

Iturria: Lur Hiztegi Entziklopedikoa

	Xavier Munibe Idiaquez.

(Peñafloridako kondea deitua). Gipuzkoar idazlea, kultura gizona eta musikaria (Azkoitia, 1729 - Bergara, 1785). Felipe IV.a erregeak 1635ean sortutako Peñaflorida etxeko zortzigarren kondea izan zen. Azkoitiko jesuitekin egin zituen lehen ikasketak; 1742tik aurrera, Okzitaniako Tolosan zientzia ikasketak egin zituen, betiere Frantziako entziklopediazaleen haritik. 1747an aita hil zitzaion, eta Azkoitira itzuli zen. Hurrengo urtean, Areizagako baroiaren alaba Maria Josefa Areizagarekin ezkondu zen. Aitarengandik jaso zituen tituluak eta maiorazkoak: Apraiz etxekoa, Insaustitarrena eta Munibetarrena, besteak beste. Ezkonberriak Insausti jauregian bizi izan ziren 1767. urtea arte. Peñaflorida kondea oso ezaguna izan zen, eta kargu politikoak izan zituen, Azkoitiko alkate izan zen, esaterako, 1747-1748. urteetan, eta berriz 1755ean eta 1765ean. Gipuzkoako Ahaldun Nagusi izan zen 1746, 1750, 1754, 1758 eta 1761. urteetan, eta 1758an diputatu Madrilgo gorteetan. Bestalde, solasaldi batzuk antolatzen zituen bere etxean, eta bertara biltzen ziren probintziako aitonen semeak eta jakituria handiko gizonak, hasieran gizarteko gaiez hitz egitera, eta geroago baita ere zientzia gaiez, literaturaz, filosofiaz eta historiaz. «Azkoitiko zalduntxoak» izena jarri zitzaien. Igandeetan musika eta antzerki lanak egiten zituzten. Garai hartakoak dira Muniberen musika lanak: Irten ezazu, Adio provintziya, Aita gurea, oraindik ere Azkoitian kantatzen direnak. 1764an, Bergaran jokatu zen eta urte berean argitaratu El borracho burlado opera komikoa (kantuak euskaraz eta gainerakoa gazteleraz). 1762an Azkoitian argitaratu zen Gavonsariac izeneko artzain opereta Gabon Gauerako; Luisa de la Misericordia izeneko emakume batek sinatua da, baina, uste denez, izen hori Peñaflorida kondearen ezizena da.

El escritor vasco Felipe Arrese Beitia muere el 16 de enero de 1841

Fuente: Enciclopedia Auñamendi

Felipe Arrese y su esposa Angela Bengoa.

Escritor vizcaíno nacido en Otxandio el 25 de mayo de 1841 y fallecido en la misma localidad el 16 de enero de 1906. Su primera actividad es la imaginería; estudió dibujo en Vitoria a los trece años y luego recorrió diversas localidades del país fabricando imágenes ya sea en piedra ya en madera para ermitas e iglesias. Es sólo a los 31 años cuando se da a conocer como poeta. Anteriormente colaboró en la "Rev. Euskara" y en 1873 pasa a residir en San Sebastián con motivo de la guerra carlista. En el certamen de Elizondo de 1879 presenta su poema Ama Euskeriari azken agurrak, "Postreros adioses a la Madre Euskera", iniciando así una larga serie de éxitos en diversos certámenes celebrados en Bera, Elizondo, Pamplona, Bilbao, Markina, Hondarribia, Maule, etc., donde se destaca por su estilo fuerte, fogoso, de rico vocabulario aunque con tendencia franca a la retórica. En 1883 publica Bizkaitar zarrak eta erromatarrak, "Los viejos vizcaínos y los romanos", premiado en el certamen de Bilbao. Un año después sale a la prensa el Diccionario Manual Bascongado y Castellano y elementos de Gramática basado en la obra de Astigarraga. A los 59 años se publica la recopilación de sus poemas bajo el título de Ama Euskeriaren Liburu Kantaria, con interesante prólogo de Campión (1900), y en 1908 aparece su Asti-Orduetako bertsozko lanak, "Versos escritos en los ratos de ocio". Arrese Beitia fue un poeta comprometido con los problemas de su época. Su estilo, claramente marcado por un romanticismo épico tardío, adolece de todos los defectos y de todas las virtudes del mismo y no hay duda que lo que ahora no nos conmueve supo hacer vibrar la fibra emotiva del pueblo dolido por los acontecimientos políticos del momento. Es a ellos a los que hay que referirse al enfocar la obra de Arrese, obra de lucha, prosaica a veces, un tanto altisonante a la mentalidad moderna, pero, y he aquí su mérito, hija y servidora del período histórico que le tocó vivir. Para mayor información y lectura de textos antológicos. Ver CUERPO B. Literatura, t. II.

Salbatore Mitxelena Lazkano gipuzkoarra 1919ko urtarrilaren 19an jaio zen Zarautzen

Iturria: Lur Hiztegi Entziklopedikoa

	Salbatore Mitxelena Lazkano.

(«Iñurritza», «Abendats»). Gipuzkoar olerkaria (Zarautz, 1919 - Chaux-de-Fonds, Suitza, 1965). Apaiz frantziskotarra. Arantzazun, Zarautzen eta Foruan egin zituen apaiz ikasketak. Erriberrin Filosofia ikasten ari zela, Espainiako Gerra Zibila hasi eta soldadu ibili zen. 1943an egin zen apaiz Arantzazun. Ondoren, Donostian egon zen hamar urtez. 1954an, berak eskatuta, Montevideora bidali zuten. Montevideon, Asuncionen eta Kuban ibili zen misiolari, harik eta, Castroren iraultzak aginpidea eskuratu zuenean, aldegin behar izan zuen arte. Hego Ameriketako lurraldeetan ibili zen gero, eta, 1962an, Suitzara bidali zuten, Espainiatik hara lan bila joandako langileen kapelau. Han hil zen handik hiru urtera ebakuntza baten ondorioz. Idazlanak. Mitxelenaren idazlanak euskararekiko eta Euskal Herriarekiko samin arduraz beterik daude. Francoren diktadura garaian, itota ikusten zuen hizkuntzaren eta hiztunen egoera, eta horregatik eskatu zuen Ameriketara joatea. Beste aldetik fedeak asko kezkatzen zuen, eta bi ardura horiek, Euskal Herria eta fedea, uztartzen saiatu zen. Horren adierazpide dira Erri bat guruzpidean, Confixus, Guruzpidea, Euskal Samiñaren guruzpidea olerki bildumak. Lehen olerki bilduma argitaratua Arantzazu (1949) izan zen. Bilduma hura izan zen gerra ondoren Euskal Herri barruan argitaratu zen lehen liburua. Liburu hartan, zentsura arazoak zirela medio, poemaren hirugarren partea, «Bizi nai» izenekoa, argitaratu gabe gelditu zen (gero Euzko Gogoan argitaratu zen). Beste olerki bilduma batzuen izenburuak dira: Arraun ta amets (1955), Ogei kanta Arantzazuko, Aberriak min dit. Hitz lauz: Ama-semeak Arantzazuko kondairan (1951) eta Unamuno eta Abendats (1958). 1977an, Mitxelenaren Idazlan Guztiak argitaratzen hasi ziren (bi liburukitan), hari buruzko azterketa lan jakingarriez lagunduta. Estiloari dagokionez, Mitxelenaren olerkigintza bertsogintza tradizionaletik oso hurbil dago, eta olerki asko kantatzeko idatziak izan ziren.