Euskal literatura 2005. urtean

Alvaro RABELLI
Traducción al español

"L

	Estepan Urkiaga Basaraz. "Lauaxeta".

auaxetaren” jaiotzaren mendeurrena izan den honetan, hamaika izan dira bere gorazarrez egin diren erakustaldiak, hitzaldiak eta mota guztietako errezitaldiak, joera bi nabarmendu dira euskal literaturaren munduan. Bata, aski ezaguna, narratiba nabarmen gailentzen zaio lirikari. Ez da berria, aspalditik gainera. Bestea, ostera, berri samartzat har genezake. Aspaldion aldi nagusi bi ditugu euskal liburuak plazaratzeko, bata, udaberrian, bestea Durangoko azokarekin bat. Eta orain arte, azken hori garrantzitsuena izan bada ere, urteko lehenengo labealdiak gero eta inportantzia handiagoa hartu du. Bi izan dira aitzakia nagusiak: bateko, apirilaren 23an ospatzen den Liburuaren Nazioarteko Eguna bada nahiko akuilu eta tiradizo jendeak liburuak eros ditzan. Horren epelean argitaletxeek prest izaten dituzte produktu berriak. Besteko, berehala uda dator, eta udan, gezurra badirudi ere, beste sasoietan baino gehiago irakurtzen omen da. Aitzakiok ez dira hutsalak, eta gainera Durangorainoko bide luzea egin eta bete behar da nola edo hala, horregatik azaldu dira merkatura hainbeste izenburu udaberri partean, lehiatsu. Bada, hala ere, bi sasoien arteko aldea, oraindik puskaezina: izenik garrantzitsuenak Durangoko azoka kontuan hartuta plazaratzen dira. Horrek ez du esan nahi, inondik inora, udaberrian liburu interesgarririk argitaratu ez denik, irakurleen interesa beti ase behar da. Eta gainera, horixe da azken urteotan aldatu dena, urteko lehenengo argitalpen horien artean badira benetan kontuan hartu behar ditugun liburuak, esan dezagun liburu arrunten artean gero eta lore preziatu gehiago aurkitzen dugula. Horrekin jokatzen dute argitaletxeek. Aurtengo Durangoko azokak, bisitari eta erosle kopuruari dagokionez, inflexio puntua adierazi izanak, adierazgarria eta kontuan hartzekoa izateaz gain, gaude joera hau indartu baino ez duela egingo. Eta kalteak ikusi baino, beharbada, inguruko beste literatura batzuekin alderatuta, egoera normalagoa genuke.

Koldo Izagirre Urreaga.

Jada urteko lehenengo labealdiak, beste behin ere, narratibaren nagusitasuna ekarri zigun. Esan bezala, ez da berria eta ez gaitu harritu behar, kezkatu bai, ordea, poesiazaleak direnak. Hain berria ez dena izan da hainbeste ipuin-liburu argitaratu izana. Benetan urte ipuintsua izan da. Behingoagatik baino ez bada ere, atzerriko lanen itzulpenengatik izan ez balitz, kopuruetan eta guzti ipuina eleberriari gailenduko zitzaion. Behintzat, euskal idazleen artean nahiko parean ibili dira. Horren arrazoietan arakatzeak luze joko luke orain, baina kasualitatea kasualitategia begitantzen zaigu eta dakiguna da hau ziklikoki gertatzen dela. Beraz, arrazoiak daude uste izateko, argitalpen kopuruaz landa, 2005eko ipuingintzak zedarritu duela mende hasierako lehenengo hamarkadaren ipuina. Sasoi bat itxi da eta beste bat zabaldu da. Joerak badoaz argituz. Ipuingile petoen artean Iban Zaldua nabarmentzen da. Etorkizuna (Erein) bildumak berriro ere ipini gaitu hamarkada honetako ipuingilerik inportantenetariko baten aurrean. Bilduma garrantzitsuak ere izan dira Koldo Izagirreren Sua, nahi, Mr Churchill? (Susa) eta Harkaitz Canoren Neguko zirkoa (Susa) bildumak. Biak ipuingintzara itzuli dira, Canoren kasuan Belarraren ahoa (2004, Alberdania) nouvellerakin edo ipuinetik nahiko duen eleberri laburrarekin narratiba alorreko 2005eko Euskadi Saria irabazi eta gero. Pasaiako itsas paisaia gerra osteko frankismoan erretratatzen duen Koldo Izagirren bilduma, baita Canorena ere, 2005eko libururik onenen artean ditugu. Ipuingintzara ere itzuli dira Xabier Mendiguren Elizegi Bihotz Gosetien Kluba (Elkar) izeneko bildumarekin, entretenigarria eta entretenitzeko den bildumarekin, eta Ana Urkiza Bekatuak (Elkar) liburuarekin, non pertsonen arteko inkomunikazio gaia jorratzen duen. Aingeru Epaltzak, berriz, aldizkarietan sakabanatutako ipuinekin ondu du Lasto sua (Alberdania) bilduma. Era berean, badira bestelako genero batzuetan ibili eta gero ipuingintzan ahalegindu diren idazleak. Horrela ditugu Urtzi Urrutikoetxea bilbotarraren Auzoak (Susa) izeneko ipuin-bilduma, edota gaur egun oso ohikoa ez den prosa lirikoa darabilen Amaia Iturbideren Bidaiarik luzeenak (Erein) bilduma. Alberto Barandianek eta Patxi Zubizarretak ere ipuingintzan egin dituzte euren lanak, Mundu txikia (Susa) eta Pospolo kaxa bat bezala (Pamiela) hurrenez hurren. Oso emaitza diferenteekin estrenatu dira literaturan Imanol Azkue, Egunerokoa ez dena (Erein), eta Uxue Apaolaza, Umeek gezurra esaten dutenetik (Elkar) ipuin-bildumekin. Ana Urkiza, Alberto Barandiaran, Uxue Apaolaza eta Imanol Azkueren ipuinetan bada ezaugarri komuna, azpimarratzekoa. Horietan ipuin labur-laburra nagusitzen da, garapen narratibo gutxikoa, barne sentipenei zuzendua eta gizakien arteko harreman gatazkatsuak jorratzen dituena.

	Ana Urkiza.

Ipuinak, baina kasu honetan itzulpen arloan, Jon Alonsok euskaratu dituen Julio Cortazar argentinarrarenak nabarmendu behar ditugu, Antologia apetatsua (Txalaparta) izeneko bilduman plazaratu dituenak. Zenbat euskal idazlek ez dute aitortu Cortazarren eragina euren idazlanetan, eta zein gutxi diren euskaraz ditugun bere antologiak. Alonsoren antologia horrek hutsune hori bete du. Itzulpena ere dugu Agota Kristof-en Berdin dio (Alberdania) bilduma, gure artean beti harrera ona duen idazlearena.

Ipuingintzak ere antologia bi eta saio bat utzi dizkigu. Mª Jose Olaziregi irakaslearen ardurapean ondu den euskal ipuin modernoa jorratzen duen antologia, direnetan eta izen eta ipuinik gogoangarrienekin, Mende berrirako ipuinak (Erein) eta Alvaro Rabellik ipuin modernoez, hain zuzen, modu partzialean bere Bizkaiko euskal idazleen ipuingintza modernoa (Labayru) lanean egiten duen generoaren ibilbidearen marrazkia. Lan hauek nabarmentzen dute ipuinaren garrantzia gaurko euskal narratiban. Bestelako da Lux Mundi (Euskal Idazleen Elkartea), bilduma, 2004an Vall de Boi-ko Euskadi eta Catalunyako idazleen arteko topaketetan zenbait euskal idazlek plazaratu zituen ipuinak biltzen dituena.

Han hemenka sortutako ipuinak eta artikuluak ere bateratu ditu Bernardo Atxagak bere beste lan hibrido batean, Lekuak (Pamiela) saioan, non, hain zuzen, lekuei buruz gogoeta egiten duen. Saioa ere da Iñaki Segurolaren lehenbiziko argitalpena “Gaur ere ez du hiltzeko eguraldirik egingo” (Alberdania). Segurolarena bezalako prosa eder eta jostaria ez zen aspaldi ikusten. Hizkuntzan eta filologian funtsatzen ditu bere hausnarketak. Pako Aristik beste kaiera bat osatu du, egunkari pribatu antzera, pentsamendu eta gogoeta pribatuekin bere Note book (Erein) lanean.

Itxaro Borda.

Eleberriari bagagozkio, bi izan dira nabarmendu beharreko eleberriak: Juan Kruz Igerabideren gazte trantsizio garaian baten heldutasun prozesua kontatzen duen Hauts bihurtu zineten (Alberdania) eta Itxaro Bordaren Zeruetako erresuma (Susa), Iparraldeko kolektibitatearen ikuspegi lazgarria. Unai Elorriagak bere estiloari eutsi dion berriro Vredaman (Elkar) eleberrian, aurrekoen aldean garatuago azaldu arren. Ondo eramandako eleberriak izan dira gero eta seguruago ageri den Lutxo Egiaren Ezker hanka falta zuen (Susa) lana eta Karlos del Olmoren “Hiltzaile ilegorria” (Kutxa Fundazioa) abentura eleberria. Hasier Etxeberriaren “Mutuaren hitzak” (Susa) ere ezin da oharkabean pasatzen utzi. Gainontzekoez ezer gutxi, ezin da esan emaitza borobilik egon denik eleberri arloan, nahiko ahula izan da. Horietan, oro har, generoak nagusitzen dira.

“Lauaxetaren” jaiotza ospatzen genuen eta olerkari handi bati adio esan behar izan diogu, Juan Mari Lekuonari. Baina izan zirelako dira, eta ahots berriak irten dira olerkigintzaren plazara. Eta hori ez da batere hutsala beti argitalpen aldetik oparo ez dabilen generoarentzat. Gotzon Barandiaran larrabetzuarrak Arrakalak (Susa) liburua plazaratu zuen. Amodioari, askatasunari eta iraultzari kantatzen dio olerkariak gure mundu honetan inor ezinbestekoa ez dela erakusten digu. Azpimarratzekoa da, bestalde, Gotzonek, bere Bihotz Bakartien Kluba-ko lagunekin batera poesia sozializatzeko egiten duen ahalegin aparta. Ahots berria ere da Aintzane Galardirena. Euskaltzaindia-BBK saria jaso duen Itoti urdinaren azpian olerki-bilduman nostalgiari kantatzen dio eta bere hizkera sotila nahiz espresio-moldea benetan iradokitzaileak dira. Goizalde Landabasok, berriz, maitasun zapuztuaz idatzi digu bere Jat (Elea) liburuan. Patxi Salaberri aramaioarra ere ibili da oraingo honetan poesiaren arrimuan, bere No (poema akrilikoak) liburuan tonu gogorreko maitasunezko olerkiak pintatu ditu. Bitartean Angel Errok bigarren olerki liburua opari digu, Gorputzeko humoreak (Alberdania), urteko onenetakoa. Karlos Linazasorok Denbora aleak (Pamiela) liburuko olerki existentzialistak utzi dizkigu eta Martin Etxebarriak Bizikleta bat egingo dut zure izenarekin (Elkar) eguneroko gauza arruntetan oinarritzen den bilduma osatu du. Bitartean, Adio (Elkar/Labayru) bildumak Gandiagaren olerki argitaratugabeak jaso ditu.

	Miren Agur Meabe.

Aipatu dugun Jon Alonsoren itzulpenaz gain, arlo honetan, baina eleberriari dagokionez, nabarmenduko genuke Julen Gabiriak euskaratu duen James Matthew Barrie-ren Peter Pan (Alberdania/Elkar). Lan honek aspaldi jaso izan du estigma, ume edo gazteentzako literatura ote den. Orain Julen Gabiriaren itzulpenari esker klasiko unibertsal honen edizio egokia gozatu ahal izango dugu euskaraz, gizarteari kritika zorrotzak ihes egiten ez dion fantasia paregabea. Urteak ere utzi digu alor honetako Euskadi sariko irabazlea, Karlos Zabalak itzulitako Emili Zolaren “Parisen Sabela” (Elkar/Alberdania). Eta beti harri bitxiak diren bestelako itzulpenen artean, bat, benetako luxua, Antton Garikanok itzuli duen Toni Morrisonen “Maitea” (Elkar/Alberdania)

Saio literarioak ere ez dira falta izan. Horrela Xabier Etxaniz Erlek eta Manu Perez Gasenik 90etako haur eta gazte literatura jorratzen dute 90eko hamarkadako haur eta gazte literatura (Pamiela) lanean. Iban Zalduaren koordinaziopean Ereinek kaleratu du Poetikak & Poemak, bertan Rikardo Arregik, Miren Agurne Meabek, Joseba Sarrionandiak, Castillo Suarezek eta Kirmen Uribek nork bere ikuspegitik lantzen dute poesiaren gaia. Bestetik, Loiolarik ez balitz (Uztarria) izeneko saioan Azkoitiko eta Azpeitiko idazle historikoak berreskuratu dituzte Jose Luis Otamendik eta Iñigo Aranbarrik.

Inicio > EM 335 > Gaiak