Jon Mirena Landa Eusko Jaurlaritzaren Giza Eskubideen aldeko Zuzendaritzako arduraduna

"Giza Eskubideenganako minberatasuna igotzen ari den arren urraketa asko daude oraindik gure herrian"

Iker GÓMEZ DE LA PEÑA
Traducción al español

Buru belarri dabil gaur Jon Mirena Landa hainbat bilera eta dokumentuekin. Hala ere, bere lanarekin maiteminduta dagoen gizona da Landa eta hainbat ideia ditu buruan Giza Eskubideen zuzendaritza hobetzeko xedearekin.

Giza Eskubideen deklarazioak 60 urte betetzen dituen urte honetan, zer irakurketa egiten du Eusko Jaurlaritzako Giza Eskubideen zuzendariak Euskal Herriari begira?

Nik esango nuke Giza Eskubideenganako minberatasuna igo egin dela eta igotzen jarraitzen duela. Giza Eskubideen diskurtsoa inoiz baino presenteago dago, eta hori berez ona da. Baina honekin ez dut esan nahi arazoak konponduta daudenik eta giza eskubideen urraketak ematen ez direla... baina azpimarratu behar dira positiboak diren gauzak. Inoiz baino kontzientzia gehiago dago.

Euskal Herriko egoerari erreparatuz zeintzuk dira egun gure herrian eta gizartean urratzen diren giza eskubideak?

Esan dudana esanda, badaude bi poltsa nagusi, eta hirugarren bat gurea espezifikoa. Bata, emakumearen inguruan kokatu egiten dena. Emakumeekin zerikusia daukaten urraketak nabariak dira, historikoak. Gero ere badaude immigrazioaren inguruan kokatu egiten direnak. Hor, giza urraketarik nabarmenenak gertatu egiten dira, baita Europa osoan zehar ere, Lehen Munduko gizarte postmodernoak garen einean. Eta ondoren gure poltsa espezifikoa dago, indarkeria politikoarekin zerikusia daukaten kontuak, alegia. Esango nuke ETAren ondorioz suertatzen diren ekintzetan eta urraketetan minberatasunak gora egin duela, argi eta garbi. Inoiz baino erreakzio arinago eta sendoagoak gertatzen dira urraketa horiek ematen diren bakoitzean. Baina, nik esango nuke badaudela indarkeria politikoarekin zerikusia daukaten beste urraketa batzuk: horra hor tortura, eskubide politiko askoren murrizketa onartezinak... Nire ustez, horiekiko minberatasuna beherantz doa. Hor bakoitzak topatuko ditu bere arrazoiak, baina hori berri txarra da. Nik ez dut esango nor den erruduna, baina ematen du nolabaiteko nekezia dagoela. Talde batzuk badaude bereiziki horren kontra aktibatuta, baina gizartean, oro har, horren aurrean badirudi isiltasun gero eta handiago bat dagoela, 70-80. hamarkadetan egoten zen egoerarekin alderatuta.

Euskal Herrian zenbait giza eskubide urratzen direla jakinda eta onartuz, zeintzuk dira Giza Eskubideen Sailak egun jarraitzen duen lan ildoa? Eman nahi edo behar diren urratsen artean zeini heldu beharko litzaioke premia handiagoz?

Argitu dezagun Giza Eskubideen Zuzendaritza ez dela kontrol organo bat. Ni ez naiz Justizia administrazioa, ezta Arartekoa ere. Ni erabat Gobernua naiz eta nire lana prebentiboa da, kontzientzia sortzea. Politika prebentiboak eta hezkuntza politikak bultzatu behar dira.

Zer iritzi duzu Lege Biltzarreko Biktimen Lan Taldeak orain arte egindako lanaz?

Lan ona dela. Bere garaian ez zegoen biktimen politika bat, ezta Europan ere, biktimen posizioa lurperatuta zegoelako. Hori arazo bat izan da, eta arazo horri buelta eman zaio. Jende guztia esnatu den bezala, hemen ere esnatu behar ginen. Biktimen lan taldeak politika hori nola elikatu behar den ezartzen du, ze multzotan. Eta horretarako prestazio pertsonalak, aitorpen publikoko politika bat edota hezkuntza politika bat egon behar dira. Gauza horiek guztiak lan talde horren ekimenez martxan jarri ziren, eta hori pozteko modukoa da. ETAren inguruan dauden biktimen politikei dagokienez hainbat ekintza martxan daude estandarrak betetzen dituztenak. Lana badago egiteko, baina martxan jarrita dago. Hala ere, zulo handi bat egon badago: hainbat terrorismo suertatu ziren 70-80. hamarkadetan, atzerago ez jotzeagatik, eta hori guztia zulo beltz batetik joan zen, inolako tratamendurik gabe. Nik ez dut esaten hori orain mendeku gisa atera behar denik baina gai horiek ordenatzeko daude. Horretan badago lan pendiente bat, ETAren biktimekin egiten ari den klitxe berberaz, baina behar diren ezberdintasun eta adaptazioekin. Hori egin gabe dago, hori bultzatu behar da. Horretarako kontsentsu politiko eta sozial zabalago bat beharrezkoa da.

Hala ere, ponentziak gatazkaren biktima guztiak ez ditu aintzat hartzen; Lege Biltzarrak beste pausu batzuk beharko lituzke eman biktima guztiak aintzat hartzeko?

Zaila da, horrek eztabaida sutsuak ekarri ditu. Orain badaukagu Legebiltzarretik datorren agindu bat. Giza Eskubideen Zuzendaritzari eskatu dio indarkeria politikoaren ondoriozko bestelako biktimen txostena egin dezan. Bertan biktima horiek zeintzuk diren argitu egiten da, baita ze motatako politikak eta neurriak hartu beharko lituzkete hor dauden urraketak asetzeko ere. Beraz, Legebiltzarrak lehen urratsa eman du. Ia oraingo honetan lortzen dugun aurreneko urrats bat ematea, beste sendoago batzuk emateko bidean.

Kartzelazko politikaz hitz egin dezagun orain. Gehiegikeriaz jokatzen dela uste al duzu?

Nik esateaz aparte, objetiboki lotsagarria da kartzelatan dauden baldintzak. Hori esanda dago aspalditik herri honetan. Ez dago eskubiderik dispertsio politika bat gaur egun martxan izateko. Espetxe mailan eman behar duten aurreneko berria politikarik ez dagoela da. Giza Eskubideen estandarrak errespetatu egiten direla, alegia, eta dispertsio politika horrek argi eta garbi estandarren kontra jotzen du. Politika hori bultzatu eta kudeatu egiten dutenak badakite, eta harro daude. Zoritzarrez, nik uste, barneratu da hori politika edo tresna bat dela eta hori atzerapauso itzela izan zen bere garaian, eta bere ondorioak pairatzen ari gara. Egoera horri buelta eman behar zaio, erabat alde batera utzita batzuk eta besteek izan ditzaketen ideia politikoak. Estandarrak bete behar ditugu. Bestelako politika bat eduki nahi dugula? Orduan legeak aldatu behar ditugu, holako politikak urratzen ditu teoriaz dauzkagun legeak, konstituzioa eta estandarrak. Ez gaitezen hipokritak izan eta esan dezagun politika hau nahi dugu printzipio hauek ez ditugulako errespetatu nahi.

Espetxe politikak zenbateraino urratzen ditu presoen senideen eskubideak?

Zer sufritu egin behar du kartzelaratu duten pertsona baten senitarteko batek? Hori Erdi Aroan gertatzen zen: norbaitek delitu bat egiten zuenean, familia guztiak ordaindu egiten zuen, erbesteratu egiten zituzten, haien ondareak erre egiten zituzten... Erdi Aroan zegoen gehiegikeri hori errekuperatu dugu, azken batean senideak zigortzen ari garelako.

Zer egin dezake preso batek gehiegikeri horien aurrean?

Estatu zentralak duen konpetentzia da hori, haien esku dago. Nahiko luketen momentuan berean, presoen mugimenduak egin ahal izango lituzkete, eta egin beharko lituzkete, haien esku dagoelako. Ez dago inolako hausnarketa berezirik, nahi izango balute egingo lukete. Euskal Herriko erakundeek salatu behar dugu hori, soseguz eta lasaitasunez, baina salatu. Denbora pasatu ahala, gure gizartean mezuak zahartu egiten dutela ematen du, baina egiak egia izaten jarraitzen du denbora pasatu arren. Jarraitu egin behar da azpimarratzen ez dagoela eskubiderik horretarako.

Torturaren alorra, nola ikusten duzu gaur egun?

Nire iritzia, eta ez bakarrik Torturaren Aurkako Taldeak esan dezakeelako, tortura egon badagoela da. Amnistia Internacional-ek ere esan du. Agian ez da tortura sistematiko bat egongo, baina tortura ez da noizbehinka gertatzen den zerbait, baizik eta maiztasunez izaten den fenomenoa. Torturaren alorrean badago debeku borobila mundu osoan zehar, eta Giza Eskubideen hitzarmenetan, eta hitzarmen horiek betearazteko protokoloak ezartzen dira. Egia da Estatu espainiarrak hitza eman zuela eta bere izenpean konprometitu zela protokolo bat bideratzeko. Horrek zer bermatzen zuen? Organo bat eratuko zela, eta organo horrek ikuskatuko zituela atxiloketa zentroak, espetxeak... zer nolako tratua ematen den ikusteko. Baina hori ez da bete. Beraz, Estatu espainiarrak bere burua konprometitu zuen horrelako protokolo bat pertsonatzeko eta ez du sortu. Hori salatzekoa da. Obligazio morala da holako tratatuak izenpetzea, baina urratsa eman dute eta oraindik ez dute bete, haiek argitu beharko dute zergatik.

Benetan uste duzu kartzelak birgizarteratzeko balio duela?

Kartzelak baditu hainbat helburu, baina errealistak izan gaitezen: ez du balio birgizarteratzeko. Zoritzarrez, askotan nabaritzen den azkenengo tresna da, baina horrek ez du esan nahi kartzela gehiago eraiki behar dugunik. Agian onartu behar dugu kartzela badela batzuetan gizartetan pairatu behar den sufrimendua, baina, ahal den neurrian, eutsi behar den tresna dela ere. Gero eta gehiago entzuten da kartzela gehiago, gogortasun gehiago izan behar dela... 200 urtetan egon gara gogorrak izaten kartzelen bitartez, eta zein izan da emaitza? Agian irudimenezko baliabideak bilatzen saiatu behar gara, saiatu bestelako bideak topatzen arazoak konpontzeko, kartzelak ez baitituzte konpontzen.

Eusko Jaurlaritzaren Giza Eskubideen aldeko Zuzendaritzan jarraitzearekin pozik al zaude?

Bai, noski. Nire lana pribilegio bat da, Giza Eskubideen zerbitzuan jarduten ahalegintzea. Baina zaila ere bada, sufrimendu asko dagoelako atzean. Lan asko egiteko dago, eta egin behar dena da lehentasunak ezarri eta urratsak eman. Helburu jakin bat finkatu genuen, Bake Hezkuntza eta Giza Eskubideen Hezkuntza antolatzea. Honen inguruko lana onartu da azkenean. Oposizioko taldeek saiatu dira horren kontra jotzen, baina ez dute lortu planak atzera egitea. Horrekin pozik nago, momentu honetatik aurrera tresna on bat daukagulako Bake Hezkuntza eta Giza Eskubideen Hezkuntza bultzatzeko. Bestelako lanak ere badauzkagu gauzak egiteko.

Eta zeintzuk dira zure erronka nagusiak hemendik aurrera?

Bake Hezkuntza dagoen bezala, badaude Bake Hezkuntzatik haratago dauden beste arazo batzuk. Eskubide Zibil eta Politikoak, torturak, frankismoaren ondoriozko biktimak, terrorismoaren ondoriozko biktimak... Hori martxan dago, baina hobetu behar da, politika gehiago egin behar dira esparru honetan.

Jon Mirena Landa Gorostiza (Portugalete, 1968)

. Zuzenbidean lizentziatua (abokatu ekonomialaria), Deustuko Unibertsitatean. 1986-1991
. Zuzenbidean doktore, UPV-EHU. 1998 (cum laude kalifikazioaz)
. Zuzenbide Penaleko Irakasle Titularra, UPV-EHU. 2001
. Ikerketa bideak (4 monografia, 20 artikulu baino gehiago, alemanetik itzulpenak...)

- Arrazakeria, xenofobia, diskriminazioa, zuzenbide penala
- Nazioarteko zuzenbide penala
- Terrorismo delituak
- Konplizitatea

. Ikerketarako egonaldi zientifikoak: Bayreuth, Freiburg, Hamburg, Heidelberg, Dublín...
. Kode Penalaren itzultzaileetako bat euskarara
. DAAD-an bekarioa Hamburgen eta Heidelbergen. 2000 eta 2004
. Vom Humboldt beka (2006ko azaroan eskaini zioten eta hilabete berean uko egin zion)
. Eusko Jaurlaritzako Giza Eskubideen zuzendaria 2006ko azarotik

Inicio > EM 436 > Elkarrizketa