Hasiera batean, zorrotzaileak errota txiki bat eta aulkitxo bat zeuzkan. Haiek bizkarrean zituela ibiltzen zen herriz herri eta hiriz hiri, eta bere pan txirula jotzen zuen, herritarrei deitzeko.
Gero, errota handitu egin zuten, eta asto baten gainean ipini, eta asto horri gurpilak erantsi zizkioten. Laster, beste aurrerapen bat gehitu zitzaion gailuari: harriaren goiko aldean urez beteta zegoen ontzitxo bat. Horrek asko errazten zuen lana, ura askatzen baitzuen zorrotzailea lantzen ari zen piezaren gainera.
Gaia aztertzeko, Xosé Antón Hidalgo Santamariña-ren obra (O Afilador, Ir Indo argitaletxea, Vigo, 1992) erabili dugu. Bertan dio XVI. mendean Iberiar penintsulan zebiltzan zorrotzaile gehienak frantsesak zirela. Ez da ahaztu behar, izan ere, jadanik mende horretan Aiztogile Maisuen Gremioa eratu zela Parisen. Autorearen arabera, XVII. mendean agertu ziren Espainia osoan galiziar zorrotzaile ibiltariak. Gehienak Ourensekoak (Nogueira de Ramuín, Paderne de Allariz, Pereiro de Aguiar, Esgos, Xunqueira de Espadañado eta Castro Calderas e Río) ziren, eta bakan batzuk, berriz, Pontevedrakoak (Pontecaldelas) eta A Coruñakoak (Carballo).
Gure artisauaren jaioterrian, Nogueira de Ramuínen, zorrotzaileari eskainitako monumentu bat dago. Monumentu horretan zorrotzaile bat ikusten da bere gezteran lanean. Izan ere, lanbide horrek garrantzi handia izan zuen herri horretako ekonomian, zorrotzaileengatik ez ezik inguruko zorrotzaile guztientzako gezterak egiten zituzten artisauengatik ere.
XX. mendean, mekanizazioa heldu zen, eta, harekin, bizikleta. Zorrotzaile iaioek agudo egokitu zuten hura beren premietarako. Gero, ziklomotorra, motorra eta autoa ere heldu ziren.
Gaur egun, dela tresnen inportazio masiboagatik, dela “erabili eta bota” kulturagatik, dela artisau gero eta urriagoengatik, zorrozteko lantegi bakan batzuk bakarrik gelditzen dira, eta kaleko zorrotzaile nostalgikoren bat edo beste.
Ibilbideak
Hau izan da gure artisauari egindako elkarrizketan gehien harritu nauen gauzetako bat: nolako ibilaldiak egiten zituen oinez haren aitak penintsula osoan zehar. Aurrerago aipatuko dugu gaia. Lehen, izan ere, eta aurreragoko mendeetan ere bai, zorrotzaileak oinez ibiltzen ziren batetik bestera, penintsula osoan, hil asko irauten zuten bidaietan.
X. A. Hidalgok hiru ibilbide mota bereizten ditu bere obran:
A. Ibilbide motzak inguruko herrietatik. Horietan, zorrotzailea etxera itzultzen zen gauean, lotara.
B. Ibilbide ertainak, 8 eta 15 egun bitartekoak, inguruko lurraldeetan zehar. Senitartekoen etxeetan saiatzen ziren lo egiten, edo lehenago ere izanak ziren ostatuetan.
C. Ibilbide luzea, 8 hilabeterainokoa. Jaioterritik abiatu, eta penintsula osoa igarotzen zuten, herriz herri zebiltzala.
Jakina, XX. mendean mekanizazioa (lehenik bizikleta, eta, gero, ziklomotorra, motorra eta autoa) heldu zenean, joan-etorriak ez ziren jadanik hain gogorrak.
Barayete-a
Hona zer dioen Martín Alonsoren Diccionario del Idioma obrak: barayete, zorrotzaile galegoen lanbide-jargoia.
Jargoi: lanbide eta ofizio jakin batzuetako pertsonek beren artean erabiltzen duten hizkera berezi eta lagunartekoa.
Gazteleraz Germania lapurren eta gaizkileen jargoia da, caló ijitoena, eta, gaur egun, gazteriak beste jargoi bat sortu du SMS bidez komunikatzeko.
Lehenagoko zorrotzaileek beren jargoia zerabilten, barayetea. Berdin gertatzen zen Portugalgo harginekin ere, beren lan-hizkera berezia baitzeukaten.
Nahigabe pixka bat badu Josék inguru hauetan bareyetez dakienik ez delako, berarekin praktikatzeko, zeren poliki-poliki, eta ez erabiltzeagatik, berari ere ahazten ari baitzaio.
Arestian aipatutako X. A. Hidalgoren obran, hainbat hitz jasotzen dira galegoz eta barayetez.
Antxon AGUIRRE SORONDO
JOSÉ IGLESIAS GÓMEZ
Saltokia eta lantegia: Ipar kalea, 4
Bizilekua: Mitxelena kalea, 43-21 ezk.
20800 ZARAUTZ
Tel.: 943 83 30 30
Gero ikusiko denez, José Iglesias hustutzaile soiltzat jotzea motz gelditzea da. Nik gizon “mainatsutzat” definituko nuke, lanbide ugaritan aritzeko gai baita, eta ongi aritzeko gai, gainera.
Egia esan, ordea, zorrotzaile eta hustutzaile da batik bat. Kontuan eduki behar da zorroztea dela “ahoa ateratzea, zorroztea, punta ateratzea”, eta hustutzailea, berriz, “husten duena”, hau da, “tresna ebakitzaileei gezteran aho oso zorrotza ateratzen diena”.
Jadanik jorratua dugu lanbidea, Eladio Fernández jaunaren laguntzaz (Euskonews, 345. zk.)
José zorrotzaile-familia batekoa da. Jadanik haren aitona (amaren aldekoa), Manuel Rodríguez, New Yorkera joan zen gaztetan, zorrotzaile gisa lan egiteko, eta bere jaioterrira itzuli zen gero.
Eladio Iglesias Iglesias, gure protagonistaren aita, ere ofizio berean aritu zen. Hiru haur izan zituen: 2 neska eta mutiko bat; azken hori, José Iglesias Gómez.
Eladio Iglesias Iglesiasek hilabete ugari igarotzen zituen Espainian zehar alde batetik bestera oinez bere errotarekin. Bere herritik urten eta herriz herri jarraitzen zuen, Madrileraino, Extremaduraraino; beste batzuetan, Bartzelonaraino joaten zen, eta, gero, modu berean, etxera itzultzen. Zenbait urtetan, Portugala ere joan zen. Ibilaldi horiek, batzuetan, 8 hilabete irauten zuten, eta, bitartean, emazteak zaintzen zituen haurrak, lurrak eta etxean izan zitezkeen aziendak.
José Iglesias Gómez 1937ko apirilaren 18an jaio zen, Nogueira de Ramuín herrian, eta jadanik 12 urte zituela aitarekin aritzen zen ofizioan. Herriz herri ibiltzen ziren tresnak zorrozten, eta aterkiak eta lapikoak ere konpontzen zituzten.
1951n, Zarautzen jarri zen bizitzen, eta zorrotzaile ibiltari moduan jarraitu zuen. Aldi berean, oihalak saltzen zituen baserrietan, “konturako”. Kobratzeko, hilero pasatzen zen etxeetatik, ogerlekoa edo bost ogerleko jasotzeko, eta sekula ez zen arazorik izaten tartean agiririk ez zelako. Josék dio: “Gaur egun, hori ezinezkoa da”. Hasieran, oinez joaten zen, zorrozteko gurditxoarekin; gero, bizikletaz; ondoren, motorrez; eta, azkenean, autoz. Aterkiak ere saltzen zituen. Zumarragako Azokan, behin, 500 saldu zituen egun batean; gogoan dauka hori oraindik.
1958an, Rogelio Blanco-rekin elkartu zen lanerako. Joséren koinatua zen hori, saltzaile ibiltaria. Baina arropa saltzen zuen. Bien artean 28 m2-ko saltoki eta lantegi bat ireki zuten, eta Josék oraindik bertan dihardu lanean. Lehenago, espartinak saltzen ziren hor. Joséren aita Eladio ere joaten zen batzuetan lanera.
Saltokia ireki zutenean bertan gelditu ziren, eta Rogeliok bertan lan egiteari utzi zionean, bakarrik jarraitu zuten aita-semeek. Eladio Iglesias Iglesias 2005ean hil zen, 94 zituela.
José Iglesias Gómez Angelines Herrero Alonsorekin ezkondu zen, eta 4 haur izan zituzten, baina inork ez zion heldu aitaren lanbideari.
Batetik, hainbat produktu saltzen ditu, eta, bestetik, konpontzen.
Saldu
Era guztietako aterkiak. Oso interesgarriak diren batzuk erakutsi dizkit. Adibidez: erabat zurez egindakoak (oihala izan ezik). Handiak dira. Artzain-aterkiak deitzen die. Artzainek edo mendizaleek erabiltzeko daude asmatuta, tximistarik eror ez dakien, arrisku hori baitute metalezkoek. Haizeari aurka egiteko, hagaxka-sistema bikoitza dute.
Baditu osoki zuntzez egindako aterki interesgarri batzuk ere. “Autokoak” deitzen diete. Izan ere, bustitzen direnean, ez dira herdoiltzen. Gainera, gogorrak, arinak eta politak dira.
Aterki klase asko ditu: italiarrak, zuriak, ezkontzarakoak, estanpatuak, tolesgarriak eta inori bururatzen zaizkion mota guztiak.
Aiztoak eta horrekin lotutako produktuak ere baditu: guraizeak, irekigailuak, zorroztarriak... Baita bizarra mozteko labanak zorrozteko uhalak ere.
Joséren saltokia ebakitzeko tresnen egiazko museoa da. Badira metroa baino luzeagoko labanak. Baita 30 mm-ko ñimiño batzuk ere.
Konpondu eta egin
A. Aterki mota guztiak konpontzen ditu.
B. Giltzen kopiak egiten ditu.
C. Aiztoak, guraizeak eta ebakitzeko tresna guztiak zorrozten dizkizu.
D. Bizarra mozteko “lehenagoko” labanak egiten ditu.
E. Bastoiak egiten eta saltzen ditu.
Berritzeko piezak ere eramaten dizkiote, eta, are, medikuntza-tresneria, edo ezpatak. Horien bilduma ederra zeukan lehen, baina saldu egin ditu pixkanaka.
Toki askotako bezero finkoak ere baditu. “Baita Sevillakoak ere”, esan dit. Pakete bat bidaltzen diote materialarekin, eta lana egin eta bezeroari bidalitakoan kobratzen du. Bezero ugari ditu: ile-apaintzaileak, harakinak eta beste lanbide batzuetakoak. Ederki ezagutzen dute guztiek Joséren lanaren kalitatea.
Zorrozketa-prozesuei eta aterkien konponketari dagokienez, gauzak ez errepikatzearren, irakurleak Eladio Fernández artisauari eskainitako fitxa (Euskonews, 345. zk.) irakur dezake.
Josék dio egun aiztoek ez dutela lehenagokoek bezala ebakitzen. Lehen, karbono-altzairuz egiten ziren guztiak; orain, aldiz, altzairu herdoilgaitzez. Berak aiztoak saltzen ditu, eta, batzuetan, berriak ere zorroztu egiten ditu, bezeroari eman aurretik.
Honako hauek ditu lanerako: geztera bat, leuntzeko makina bat, giltzen kopiak egiteko bi makina eta era guztietako tresna ugari.
