Lehen aipaturiko AIKURen fitxan, hasi K.a. 5.000 urtetik eta gaur egun arteko (Egipto, Sumer, Erroma...) eztiaren historiari buruzko zertzelada batzuk eskaini genizkizuen. Gainera, hainbat erlijiotan produktu horrek zuen garrantzia ere aipatzen da fitxa horretan.
Oraingo honetan interesgarria iruditu zait foro honetara nire maisu eta lagun izan zen Jose Miguel Barandiaranek idatzitakoa ekartzea, eta bere testuarekiko leiala izateko erabaki dut bere hitzak zehatz-mehatz transkribatzea (Obras Completas. T .I. 59-62 or.):
Erle «abeja». La abeja es un animal sagrado. Dicen que es pecado matarla. Su tratamiento es zu «usted». Cuando uno se dirige a ella para pedirle que se recoja a una colmena que se le ha preparado, se le habla llamándola anyeru ederra «señora hermosa». La muerte de la abeja se expresa con la palabra ill.
Para que uno se apropie de una colmena situada en un árbol o en una quiebra de peña, hace una cruz con pintura en la peña o en el tronco del árbol levantando o hendiendo para ello un poco de su corteza. También se señala la apropiación colocando una ropa en el árbol o en la peña donde se halla la abeja.
A la muerte de una persona, un familiar suyo, o el primer vecino se traslada al colmenar perteneciente a la casa mortuoria, golpea con la mano la tapa de una colmena y, dirigiéndose a las abejas, les dice palabras como éstas de Liguinaga: Iatzar zite, buruzaguia hil zaizie «despiértense, el amo -o quien sea- se les ha muerto». Lo mismo hace con los animales del establo, obligándolos antes a levantarse si estaban echados. Procediendo así, las abejas producen más cera para que arda en la sepultura del difunto. Si, en cambio, se omite esta ceremonia o anuncio, las abejas mueren como también un animal del establo.
Si el cortejo fúnebre que acompaña al difunto cuando éste es llevado a la iglesia o al cementerio, pasa junto al colmenar de la casa mortuoria, un individuo del séquito -pariente o vecino- levanta las tapas de las colmenas: se piensa que así las abejas producen más cera.
También cubren las colmenas con paño negro en algunos pueblos en señal de duelo.
Generalmente se dice que las abejas no deben ser vendidas por dinero, sino a cambio de lienzo, de trigo, de oveja... o simplemente regalar.
Como medida de protección, en algunos sitios tienen la costumbre de colocar en el colmenar una cruz hecha con sauce bendecido en la iglesia el día de Ramos. Hay pueblos en Vizcaya donde les colocan una calavera de caballo o de yegua en el extremo de un palo fijo delante del colmenar.
Antxon AGUIRRE SORONDO
GOROSTITXO
Eztia Ateratzeko Zentroa
Elkarte kalea, 13 behea.
Usurbil
Dagoeneko aurreko batean elikadurari loturiko artisau-familia bati buruz hitz egin genuen, Otegi-Epelde familiari buruz, hain zuzen. Horiek Urretxuko beren AIKUR baserrian erlezaintzan dihardute (EUSKONEWS 441. zk.).
Gaur erlezaintzako beste artisau batzuk izango ditugu gure artean, Urnietako Hiazinto eta Joxean.
Horiek “Erlezaintzako produktuak” egiten dituzte. Izan ere, ez dute eztia soilik ekoizten eta saltzen, baita geroago ikusiko ditugun eta eztitik datozen beste produktu asko eta asko ere.
Gorostitxo 30 bazkidedun kooperatiba txikia da. Bazkideek kuota bat ordaintzen dute eta garbitasunaz arduratzen dira, ordainetan zentroko instalazioak erabil ditzakete eztia ateratzeko, ontziratzeko eta kontserbatzeko.
Bazkideetako bat GOROLDEGI elkartea da (Tel. 943 00 85 71), Hiazintok eta Joxeanek eratua.
Hiazinto 30eko hamarkadako ekainaren 29an jaio zen. Urnietako Arantzibia baserriko familiako zazpi anaiatik bosgarrena da. Baserrian, aitak dozena erdi erlauntza zituen. Gainera, bere etxetik gertu Oblatu Aiten komentua zegoen eta komentuak beste dozena erdi erlauntza zituen. Bere aita arduratzen zen erlauntza horietaz. Hori dela eta, Hiazintok txikitatik ezagutzen du erleen mundua. Bere aita Miguel Fernandez Iraola (1890-1974) izan zen.
Lazkaon bizi zenenean, Ataunen herrira sartzeko errepidetik 200 metrora erlauntza batzuk zituen gizon bat zuen auzokide Hiazintok. Erlezaintzaren inguruan interesaturik zegoenez, lagunak erlauntza batzuk eskaini zizkion. Hiazintok horrela lortu zituen Arratetik ekarri zizkioten lehenengo bi erlauntzak. Ohiturari jarraituz, ez zion ezer kobratu horiengatik, eta eskertzeko Hiazintok oparia egin zion (trukean egin ohi den moduan). Hori 1968an gertatu zen. Horren inguruan bere aitak Erlearekin eta zaldiarekin negozio handirik ez zegoela zioen.
Osasun arazoengatik klimaz aldatu beharra zuen mutil bat (haien laguna) 1974an Nafarroara joan zen bizitzera. Bertan, gizon batek galdetu zion ea Gipuzkoan erlauntzak dituen lagunen bat ezagutzen zuen. Izan ere, lursail batean almendrondoak zituen eta horiek polinizatzeko bere lurretan erlauntzak izatea nahi zuen. Aukera aprobetxatu zuten eta horrela jarri zituzten beren lehen erlauntzak Nafarroan. Gerora lursail hori mahasti bihurtu zen.
Egun 100 erlauntza dituzte Astigarragan, Urnietan eta Montejurra eta Yurramendi inguruan (Nafarroan) banatuta.
1984an Joxean Agoterekin sozietatea eratu zuen, horrek zuen gaixotasunagatik itsasoko arrantza utzi zuenean (Joxean Pasaian jaio zen).
GEE - Gipuzkoako Erlezainen Elkarteko kideak dira, eta aldi berean Apidenako (Nafarroa) bazkideak.
GOROLDEGIk eginiko produktuak:
Eztia:
· Akazia eta milalore eztia (Urnieta/Astigarraga). Urte ona izanez gero, hau da, udaberrian eguraldi ona eginez gero.
· Erromero eta ezkai eztia.
· Basoko eztia. Lorearen nektarretik ez datorren eztia, baizik eta udan zuhaitzek beroarekin sortzen duten izerditik datorrena, batez ere artearenetik.
Propolia
Gai erretxinatsua da, okre kolorekoa. Erlauntzetako koadroen kanpoaldetik kentzen da, eta izozgailuan sartzen, hotzarekin gogortzeko. Xehatu, hileak kendu... egin ondoren, hauts bihurtu eta alkohol edangarrian (alkohol etilikoan) disolbatzen da, 200 gramo litroko. Produktu hori ezin hobea da zauriak edo gorputzeko edozein erasan edo afekzio garbitzeko eta edari gisa eztarriko arazoetarako. Esnetan ere disolba daiteke, edo eztitan. Ontziak argitik babestu behar dira.
Erleek zuhaitzen ernamuinetatik hartzen dute propolia. Sustantzia naturala da, onddoetatik eta bakterietatik babesteko zuhaitzek sorturikoa eta animaliek eginiko zauriak orbaintzen dituena. Erleek zuhaitzetatik hartu eta erlauntzako zuloak betetzeko erabiltzen dituzte, beste zomorro batzuetatik eta gaizotasunetatik babesteko. Horregatik propoliari “erleen botikina” deitzen zaio.
Operkulu argizaria
Argizari onena da. Panalaren koadroko kanpoaldeko geruzatik ateratzen da, horretarako, espatula handi bat erabiliz. Gero, dekantatzen uzten da dekantatze-ontzian eztia eta argizaria banantzeko.
Argizari birjina
Dekantatu ostean, argizaria eta eztia koadroetatik banandutakoan ateratzen da. Eskari handia du, pomadak, altzarientzako kremak eta makina bat produktu egiteko erabiltzen baita.
Argizaria
Gainerako argizaria GOROSTITXO Elkarteko zentralean entregatzen da, eta horrek koadroak egiteko argizari berriko plantxak ematen die ordez. Elkarteak Valentziako fabrika bati saltzen dio argizaria. Bertan, argizaria koadro bihurtzen dute, eta elkarteak erosi egiten ditu.
Xaboiak
Eztizko Xaboia azal lehorrarentzat, jalea xaboia azal leunentzat eta propoli xaboia ekzemak edo onddoak dituzten azal narritatuentzat.
Pomadak
Erredurentzat, golpeentzat, zaurientzat, etab.
Gozokiak
Eztizko gozokiak.
Erregina Jelea
Enkarguz erosi behar da, izan ere, oso produktu delikatua baita eta ondo kontserbatzeko hozkailuan eduki behar baita. Erle langile gazteek (5 egunetik 15 egunera bitartekoek) beren barruan sortzen duten produktua da Erregina Jelea. Hori erregina eta erregina-gelaxkak elikatzeko baino ez dute erabiltzen erleek.
Gutxi gorabehera 15 urte igaro dira Behemendi elkartea artisau-produktuen azokak antolatzen hasi zenetik. Azokak larunbatero egiten dira, txandakatuz, astero leku batean (eztia, gazta, pastak, pateak, frutak, barazkiak, loreak eta abar egoten dira salgai). Hain zuzen, azoka horietako lautara joaten dira gure artisauak: 3 Donostian (Eason, Grosen eta Antiguon) egiten dira eta bestea Hernanin.
Donostiako San Martin azoka berria berrantolatu zenean, Behemendik salmenta postua eskaini zien eta gure bi artisauek hartu egin zuten. Postu horretaz Joxeanen arreba eta lehengusina arduratzen dira. Bertan, eztia, gazta, barazkiak eta baserriko arrautzak saltzen dituzte.
Gainera establezimendu gutxi batzuei ere saltzen diete zuzenean, baina konpromiso hutsez.
Amaitzeko esan behar dugu baserriak sustatzeko lanak egiten duen elkartea dela Behemendi (telefonoak, errepideak, zaborren edukiontziak, belarra mozteko eta bolak egiteko makina, etab.).
Gaur egun 100-110 erlauntza inguru dituzte. Horien kokagunearen arabera era bateko edo besteko eztia lortzen dute: erromeroarena, ezkaiarena, basokoa eta abar.
Esan beharra dago ezti mota asko daudela, izan ere, erlauntzak jarri diren lekuko landarediak zerikusi handia baitu horretan.
Erlauntzei altxaerak jartzen zaizkie, eta erleek horietan eztia egiten dute. Altxaera horiek abaraskak ondo kokatuta jartzen direla zaindu beha da, erleentzat bertan eztia egitea erakargarria izan dadin. Ezin daitezke beteta egon, bestela erleek ez baitute lanik egiten edo erlauntza banandu egiten baita. Altxaera bat betez doala ikusten denean, beste bat jartzen da.
Eztidun altxaerak kentzeko eta horien ordez beste batzuk jartzeko, erleak lasaitu egiten dira, hauspoa erabiliz kea emanez. Haritz, akazia edo pago egurrezko txirbilak erabiliz egingo da kea hauspoan.
Behin koadroak lokalean daudenean, lehenik markoetako propolia kentzen da, gero espatularekin kanpoko geruza, ondoren zentrifugagailuan sartzen da. Horren ostean, koadroa berriz erabiltzeko prest dago. Zahartuta badago eta sakon garbitu behar bada, ur beroa eta sosa kaustikoa erabiltzen da eta, azkenik, ur garbi askorekin garbitu. Garbitu ondoren, argizarizko plantxa berria jartzen zaio, berriz ere erabiltzeko. Plantxa alanbre batzuen bitartez lotzen da koadrora.
Ezti motaren eta eguraldiaren (euria, eguzkia, etab.) arabera, eztia sasoi batean edo bestean jasotzen da. Orokorrean esan daiteke:
· Erromero: apirilean.
· Akazia: maiatzean.
· Ezkaia: ekainean.
· Milalorea: irailean.
· Basokoa: urrian.
Zentrifugagailutik ateratako eztia dekantatze-ontzian jartzen da, eztia eta elementu arrotzak (orokorrean, argizaria eta polena) banantzeko. Altzairu herdoilgaitzeko edukiontzi handietan gordetzen da, itzalpean eta tenperatura egonkorrean, gutxienez, 10-12 egunez.
Ezti mota bakoitzak, behin kristalezko ontzian sartu ostean, kristalizatzeko denbora bat behar du. Motaren arabera denbora hori desberdina da. Ezkaia-eztiak, esaterako, hilabeteak behar ditu kristalizatzeko. Hain zuzen, mota hori da kristalizatzeko denbora gehien behar duena. Gainerakoak tokiko tenperaturaren eta abarren arabera kristalizatzen dira. Baina udazkenerako guztiak gogortuta egoten dira. Ezti freskoari buruz ari gara, izan ere, gainberotuak eta manipulatuak beti likido eran mantentzen dira, baina ezaugarri batzuk galdu egiten dituzte.
500 g eta 1.000 g-ko ontziak saltzen dituzte, horiek guztiak dagokien zigiluarekin eta osasun-etiketarekin.
Irakurleen iritziak:
