ÁNGEL SANTOS RUIZ
Maketagilea
2003 / 05 / 23-30
Egilea: Antxon Aguirre Sorondo

ARTISAUA

Hilabeteetan zehar, artisau ugari ezagutu ditu sail honek, eta bakoitzak espezialitate jakin bat zeukan. Horrela, eltzegileak, beiragileak, zizelkariak, zapatagileak eta abar izan ditugu gurekin. Baina, oraingoan, arazo bitxi bat daukagu: nola deituko genioke koilarak egiten dituen gizon bati? Koilaragilea. Eta, jostailuak egiten dituenari? Jostailugilea. Eta altzariak egiten dituenari? Arotza edo ebanista. Baina, eta koilarak, altzariak, jostailuak, maketak eta beste milaka gauza egiten dituenari? Horretarako ez daukagu izenik. Beraz, "maketista" deitzea erabaki dut, "labanaren artisaua" ez deitzearren.

Nolanahi ere, ohiko maketistak itsasontziak egiten dituztenak izaten dira, dela itsasoa gustatzen zaielako, dela garai batean itsasgizon izan zirelako. Baina beste batzuek etxeak egiten dituzte, edo hegazkinak... Ángel Santos Ruiz Moraza artisauak, ordea, nekazaritzarako tresnen maketak egiten ditu, arrazoi sinple batengatik: bera nekazaria izana da, eta ondoen ezagutzen dituenak erabiltzen zituen tresnak dira. Dena den, bururatzen zaion bestelakorik ere egiten du maketetan.

Ángel Santos 1923an Ozanan jaio zen, Trebiñon. Hiru anai-arreba ziren.

1950ean, Dorotea Rodríguez-ekin ezkondu zen, Trebiñoko San Vicentejo herrikoa, eta lau seme-alaba izan zituzten: María Luisa (1951n jaioa. Seme bat dauka), José Ángel (1953an jaioa. Hiru seme-alaba dauzka); neskato bat, hil egin zena; eta Gregorio (mutil bat eta neska bat dauzka).

Zazpi urte zeuzkanean, ardiak zaintzen aritzen zen bitartean, laban batekin iruditxoak egiten aritzen zen. 13 urterekin eskola utzi zuen, bete-betean nekazaritza lanetan aritzeko. Horixe izan zuen ogibide.

60 urte bete eta erretiroa hartutakoan, eta denbora pasatzeko, berriz ere lehenagoko zaletasunari ekin zion. Bere etxeko gela batean tailer bat ipini zuen, hainbat tresnarekin: arotzen aulki txiki bat, zulagailu elektriko bat, marrazak, trintxak, zerroteak, limak, etab. Antzina beira puska bat erabiltzen zuen amaieran zorroztu edo fintzeko, baina, gaur egun, 12''ko altzairuzko xafla bat erabiltzen du. Mutur batean ahurra da, eta bestean berriz ganbila, horrela, esaterako, koilara baten bi aldeak findu ahal izateko. Tailertxo horretan, leihotik sartzen den argipean ematen ditu bere orduak Ángel Santosek, hamaika pieza sortzen eta lantzen.

Autodidakta da. Nekazaritza munduko tresna guztiak txikian egiten ditu, egurrean. Erraz sumatzen da nekazari izana dela, xehetasun guztiak zaintzen dituelako bere eskuetatik ateratzen diren altxor etnografiko ederretan.

Bere trebezia ikusita, Araba, Bizkaia, Burgos eta halakoetan antolatzen zituzten artisautza azoketara joateko gonbita luzatu zioten, bere produktuak saltzeko. Gasteizko artisautza azokara joan zen lehendabizi, 1966an.

Bere etxeko hormetan, eman dizkioten hainbat sari ikus daitezke. Besteak beste, honakoak aipatuko genituzke:

• Tuterako Udalak II. Artisautza Azokan emandakoa, 1992an.
• Trebiñoko Udalak, 1992ko azaroan, artisautza herrikoia bultzatzearen alde egindako lanagatik emandako plaka.
• Kalagorriko Peña Calagurritana-ren V. Artisautza Azokak 1995eko abuztuan emandako plaka.
• Miranda de Ebroko Udalak IV. Artisautza Azokan emandako plaka, 1995ean.
• Vital Kutxak Gabonetako 35. Nekazaritza Lehiaketan emandako garaikurra.

Dagoeneko ez da artisautza azoka gehiagotara joaten, zahartuta dagoelako, baina bezeroak etxera joaten zaizkio oraindik ere, mesedeak eskatzera.